Ramazan ayý Müslümanlarýn mübarek aylarýndan bir aydýr ve bu ay on bir ayýn sultaný olarak bilinir. Onu diðer aylardan ayýran ve faziletli kýlan pek çok þey vardýr. Zira bu ay ayný zamanda rahmet, merhamet ve günahlardan baðýþlanmaya vesile olmaktadýr. Bir baþka açýdan da o, yýlýn dinî bakýmdan en yoðun olarak yaþandýðý ve bir muhasebenin yapýldýðý aydýr. Dolayýsýyla bir fýrsatlar ve imkânlar ayý olarak da düþünülebilir.
Ramazan ayý, Kur’an’ýn inmeye baþlamasý, orucun bu ayda tutulmasý, Hz. Peygamber’in Kur’an’ý Cebraille karþýlýklý okumasý, teravih namazlarýnýn kýlýnmasý, zekâtlarýn bu ayda verilmesinin tercih edilmesi, sadaka ve fitrelerin verilmesi gibi önemli ibadetleri içermektedir. Bütün bunlar dinî hayat açýsýndan bireysel ve toplumsal anlam ve önem ifade etmektedirler. Zaten din, söz konusu bu unsurlarla yaþanmakta ve hayata geçirilmektedir. Bu anlamda ramazan ayý, Kur’an’ýn en fazla okunduðu, namazlarýn en fazla kýlýndýðý, ay boyu orucun tutulduðu, hayýr ve hasenatýn yapýldýðý güzellikler ve faziletler ayý olarak ortaya çýkmaktadýr. Dolayýsýyla ramazan ayý rahmet ve bereket ayý olarak deðerlendirilebilir.
Dün olduðu gibi bugün de insanlýðýn en çok sorun yaþadýðý alan, sosyal alandýr. Özellikle toplum hayatýnda insanlar arasý iliþkilerde sevgi, saygý ve hoþgörü son derece önemlidir. Sözü edilen bu deðerler toplumsal huzur, güven ve barýþýn ana unsurlarýdýr. Bu deðerlerin güçlü olduðu sosyal ortamlarda hayat daha huzurlu ve güvenlidir, zayýf olduðu ortamlardada hayat endiþeli, huzursuz ve güvensizdir. O nedenle huzurlu bir toplumsal ortamýn oluþmasýnda ramazan ayý gibi manevi ortamlara ihtiyaç vardýr. Zira ramazan atmosferi insanlarýn nefislerini dizginleyerek, yumuþamasýna ve ahlaki deðerler çerçevesind davranýlmasýna imkân saðlar.
Oruç Ayý
Ramazan ayýný diðer aylardan ayýran en önemli özelliði oruç ayý olmasýdýr. Zira oruç ibadeti, bu ayýn en temel ibadeti olarak yaþanmaktadýr. Aslýnda oruç ibadeti Ýslam’ýn þartlarýndan birisidir. Onun tutulduðu ay da ramazan ayýdýr. Bu gerçeklik Kur’an-ý Kerim’de, “Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiþ ümmetlere farz kýlýndýðý gibi size de farz kýlýndý. Umulur ki korunursunuz. Sayýlý günlerde olmak üzere (oruç size farz kýlýndý…).(Bakara, 183-184) Ayetlerden de anlaþýldýðý üzere ramazan ayý denildiðinde ilk akla gelen, oruç ibadeti olmaktadýr. Hz. Peygamber (s.a.s.) de “Bir kimse, ramazanýn faziletine inanarak ve mükâfatýný umarak oruç tutarsa, geçmiþ günahlarý baðýþlanýr.” (Buhârî, Savm, 6; Müslim, Salâtü’l-Müsâfirîn, 175) Yine bir baþka hadislerinde Hz. Peygamber (s.a.s.), “Her kim inanarak ve ecrini yalnýz Allah’tan umarak ramazan ayýný ibadetle geçirirse, geçmiþ günahlarý maðfiret olunur” buyurmuþlardýr. (Buhârî, Îmân, 27; Müslim, Salâtü’l-Müsâfirîn, 173)
Oruç ibadetinin birey ve toplum açýsýndan, maddi ve manevi pek çok faydalarý vardýr. Her þeyden önce oruç ibadeti, insanýn manevi dünyasýnýn olgunlaþmasý, kemale ermesi ve takva boyutu kazanmasý açýsýndan anlamlýdýr. Ýnsanýn yaratýlýþ gayesine uygun bir çerçevede yaþamasý ve hayatýný sürdürmesi arzu edilmektedir. Bunun için de insanýn hem bilgi hem de uygulama boyutu bakýmýndan yetiþtirilmesi ve geliþtirilmesi gerekmektedir. Ýþte oruç ibadeti bütün bu boyutlarý insana kazandýrmaktadýr. Öyle ki teorik olarak oruç tutmanýn gerekliliðine inanan bir insan, uygulama olarak da onu hayatýna geçirmektedir. Burada herhangi bir zorlama yoktur. Bu tamamen insanýn inanmasý ve inancýnýn gereðine uygun bir þekilde davranmasý ile ilgilidir. Zaten insanýn bir þeyi kendi arzu ve isteði doðrultusunda yapmasý daha anlamlý ve eðitici bir boyut taþýmaktadýr. Bu anlamda oruç ibadeti ikili bir kazaným saðlamaktadýr. Bunlardan birincisi insanýn, oruç ibadetiyle elde ettikleridir. Zira oruç ibadeti hem manevi anlamda bir arýnma hem de maddi anlamda bedenin arýnmasý olarak deðerlendirilebilir. Ýnsanýn manevi anlamda arýnmasý, zihnini ve gönlünü kötü duygu, düþünce, tutum ve davranýþlardan uzaklaþtýrmasý buna mukabil, iyi, güzel ve faydalý duygu, düþünce, tutum ve davranýþlara yönlendirmesi olarak düþünülebilir. Ýþte oruç ibadeti ile insan, böyle bir sürece girebilir. Çünkü maddi anlamda aç kalan ve ibadetlerle de manevi alana yönelen bir insan, açlýðý ve yokluðu düþündüðü gibi, kendi yaratýlýþ gayesinin ne olduðunu ve nasýl hare ket etmesi gerektiðini de düþünmeye baþlar. Bunlar da kiþinin insanlýk deðerlerini geliþtirerek, yükselmesini saðlar. Zaten ideal olan da yüksek ahlak deðerlerini kazanmak ve o çerçevede bir hayat yaþamaktýr. Bunun kazanýlabilmesi de oruç ve benzeri ibadetlerle olmaktadýr. Öyle ki oruç, Hamdi Yazýr’ýn da ifade ettiði üzere, nefsin fenalýklardan ve azgýnlýklardan arýnarak, kalbin Allah’a önelmesine ve imanýn lezzetine varýlmasýna imkan saðlar. (Elmalýlý M. H. Yazýr, Hak Dini Kur’an Dili, C. 1, s. 2) Böylece insan, dinî anlamda takva olarak ifade edilen çerçevede bir hayat yaþamaya çalýþýr. Zaten Yüce Kur’an’ýn övdüðü ve bir ideal olarak bize sunduðu da ahlaki deðerler üzere bir hayat yaþamaktýr. Zira bir ayette Yüce Allah þöyle buyurmaktadýr: “Müslüman erkekler ve Müslüman kadýnlar, mümin erkekler ve mümin kadýnlar, taate devam eden erkekler ve taate devam eden kadýnlar, doðru erkekler ve doðru kadýnlar; sabreden erkekler ve sabreden kadýnlar, (gönülden Allah’a) saygýlý erkekler ve (gönülden Allah’a) saygýlý kadýnlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadýnlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadýnlar, ýrzlarýný koruyan erkekler ve (ýrzlarýný) koruyan kadýnlar, Allah’ý çok zikreden erkekler ve zikreden kadýnlar; (Ýþte) Allah bunlar için baðýþ ve büyük bir mükâfat hazýrlamýþtýr.” (Ahzâb, 35)
Oruç ibadetinin kazandýrdýðý diðer boyut ise, toplum açýsýndandýr. Ahlaki ve manevi duygularla donanýmlý hale gelen insan, bireysel ve toplumsal hayatýnda doðruluk, dürüstlük ve adalet deðerleri çerçevesinde yaþamayý kendine bir ideal olarak görür. Ýnsanýn bu duygu ve düþünceler doðrultusunda hareket etmeye çalýþmasý da toplumsal hayata olumlu etkiler olarak yansýr. Toplum bireylerinin tümünün ayný duygu ve düþünceler doðrultusunda hareket etmesi sosyal hayatýn düzenli, huzurlu ve güvenli olmasýný saðlar. Burada birey ve toplum dengesine dayalý sosyal bir yapý ortaya çýkmaktadýr. Zaten insanlarýn büyük çoðunluðunun arzu ettiði de bireysel ve toplumsal hayatta huzurlu ve güvenli bir hayat yaþamaktýr. Farabi böyle bir topluma erdemli toplum adýný vermektedir. Ona göre erdemli toplumun bireyleri “saadete ulaþabilmek için çalýþtýðý takdirde üstün bir ruh seviyesine varýr. Bu uðurda çalýþtýðý nispette ruhî üstünlüðü artar, gün geçtikçe de fazileti kuvvet kesbeder.” (Farabi, El-Medinetü’l Fâzýla, çev.: N. Danýþman, 1990, s. 93-94) Paylaþýmlarýn çoðalmasýna birey ve toplum dengesinin saðlanmasý ve ideal bir toplum yapýsýnýn oluþmasýnda dinî ve ahlaki deðerlerin büyük önemi vardýr. Bu baðlamda oruç ibadeti de toplumda manevi bir atmosferin oluþmasýna ve kardeþlik duygularýnýn geliþmesine paylaþýmlarýn çoðalmasýna imkân saðlamaktadýr. Zaten bir toplumda sevgi, saygý ve kardeþlik duygularý geliþtikçe sosyal yapýda da olumlu ve huzurlu bir iþleyiþ kendiliðinden belirir.
Sahur ve Ýftar Vakti
Ramazan ayýnda yaþanan güzelliklerden birisi de sahura kalkmak ve iftar etmektir. Sahur vakti uykunun en tatlý olduðu bir zaman dilimidir. Ýnsanýn böyle bir zamanda kalkmasý her ne kadar zor olsa da manevi anlamda bir coþku meydana getirmektedir. Yine sahura kalkmak, ayný zamanda sabah namazýný vaktinde kýlabilmek açýsýndan da önemlidir. Bu duygularý yaþayan bir insan, zihin ve gönül dünyasýnda huzurlu olacaðý gibi sosyal hayatýnda da diðer insanlarla saðlýklý iletiþim ve etkileþimlerde bulunur. Zira bu duygu onun ruh dünyasý üzerinde olumlu bir etki meydana getirir.
Ramazan ayýnda yapýlan iftarlar ayrý bir güzellik ve coþku kaynaðýdýr. Ýftarlar, hem bireysel hem ailesel hem de toplumsal açýdan birlik, beraberlik ve kardeþlik duygularýnýn yaþandýðý önemli anlardýr. Bireysel açýdan, insanýn diðer insanlarla ayný duygularý yaþamasýna; ailevî açýdan, aile bireyleri arasýnda sevgi, neþe ve coþkunun geliþmesine; toplumsal açýdan da birlik, beraberlik ve bütünlük duygularýnýn oluþmasýna vesile olur. Öyle ki fakir bir insanýn zengin bir insanýn evinde bir akþam iftar etmesi, ona karþý olan duygu ve düþüncelerinin olumlu anlamda geliþmesine ve onu kardeþ olarak görmesine neden olur. Bu, aslýnda karþýlýklý bir duygu etkileþimidir. Bu baðlamda verilen iftar yemeði, kardeþliðin ve samimiyetin artmasýný ve olumlu duygu ve düþüncelerinin geliþmesini saðlar. Çünkü oruç tutan bir insan diðer insanlarla ayný duygu ve düþünceleri paylaþýr. Zira ikisinin de ortak noktasý gün boyu Allah rýzasý için aç kalmak ve ibadet etmektir. Dolayýsýyla aç kalan bir insan açlýðýn ve yokluðun ne anlama geldiðini böylelikle daha iyi anlar. Bu anlayýþ da diðer insanlara karþý daha hoþgörülü ve merhametli olmayý beraberinde getirir. Böylece karþýlýklý ortak þuur oluþur. Ortak duygu ve düþüncelerin artmasý da toplumsal huzuru artýrýr.
Teravih Namazlarýnýn Kýlýndýðý Ay
Teravih namazý sünnet bir namaz olarak bilinmektedir. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.) þöyle buyurmuþtur: “Faziletine inanarak ve mükâfatýný umarak Allah rýzasý için ramazan gecelerini ibadetle geçiren kimsenin geçmiþ günahlarý baðýþlanýr.” (Buhârî, Îmân,27) Bireysel ve toplumsal hayat açýsýndan ramazan gecelerinde kýlýnan teravih namazlarý, kadýn - erkek, genç - ihtiyar, zengin - fakir, yediden yetmiþe herkes üzerinde olumlu bir etki meydana getirmekte ve insanlarý birbirlerine yakýnlaþtýrmaktadýr. Öyle ki ramazan gecelerinde teravih vakti buluþma ve görüþme zamaný olarak ayarlanmakta ve insanlar arasýnda muhabbetin oluþmasýna vesile olmaktadýr. Ramazan gecelerinde camilerde yapýlan vaaz ve irþad faaliyetleri de ayrý bir anlam ve öneme sahiptir. Toplumun dinî hayatýnýn geliþmesi açýsýndan buralar da elde edilen dinî bilgiler toplum bireyleri üzerinde olumlu etkiler meydana getirmektedir. Hatta bazý insanlar için ramazan ayý zararlý alýþkanlýklarýn býrakýldýðý ya da býrakýlmaya çalýþýldýðý zaman dilimleridir. Bu açýdan da ramazan ayý ve dolayýsýyla teravih namazlarý öðretici ve geliþtirici bir boyut taþýmaktadýr.
Kur’an’ýn Ýnmeye Baþladýðý Ay
Ramazan ayýnýn belirgin özelliklerinden birisi de Kur’an-ý Kerim’in bu ayda inmeye baþlamasýdýr. Öyle ki ayet-i kerimede þöyle buyrulmaktadýr: “Ramazan ayý, insanlara yol gösterici, doðrunun ve doðruyu eðriden ayýrmanýn açýk delilleri olarak Kur’an’ýn indirildiði aydýr. Öyle ise sizden Ramazan ayýný idrak edenler onda oruç tutsun...” (Bakara, 185) Kur’an-ý Kerim’in ramazan ayý içerisinde bulunan Kadir Gecesi’nde inmeye baþladýðý ayette açýkça belirtilmektedir, hatta Kadir suresi ismini bu geceden almaktadýr. Kadir suresinde þöyle buyrulmaktadýr: “Biz o (Kur’a)ný Kadir Gecesi’nde indirdik. Kadir Gecesi’nin ne olduðunu sen nereden bileceksin? Kadir Gecesi bin aydan hayýrlýdýr. Melekler ve ruh, o gece Rablerinin izniyle (o yýl takdir edilmiþ olan) her iþ için iner de iner. Esenliktir o, ta tan yeri aðarýncaya kadar!” (Kadir, 1-5) Ayetlerde de belirtildiði üzere, Kur’an-ý Kerim’in bu ayda indirilmeye baþlanmasý son derece anlamlý ve önemli bir baþlangýçtýr. Dolayýsýyla bu bile ramazan ayýný diðer aylardan ayýran önemli bir farklýlýk olarak düþünülebilir. Zira Yüce Kur’an, insanlýðý, karanlýklardan aydýnlýða, zulümden adalete, ahlak sýzlýktan ahlaklýlýða davet etmekte ve yol gösterici bir rehber olarak yolumuzu aydýnlatmaktadýr. Onun nuru ve hidayet edici boyutu tüm insanlýðý kuþatmakta ve kapsamaktadýr.
Zekat, Sadaka ve Fitre Ayý
Ramazan ayýnýn güzelliklerinden ve hayatýmýza getirdiklerinden birisi de mali yardýmlaþma ve dayanýþma boyutudur. Bu ayda asýl verilmesi gereken, aslý fýtýr sadakasý olan fitredir. Fitre, ramazan ayýnda bayram namazý vaktine kadar, fakirlere verilmesi gereken bir sadaka türüdür. Basit ve az olarak görülse de fitre, fakirlerin ve yoksullarýn, bayramý diðer insanlarla ayný coþku ve atmosferde olmasa bile, önemli ölçüde onlarýn moral dünyalarýný yükseltmekte ve bayram coþkusu yaþamalarýný saðlamaktadýr. Zira verilen fitreler, fakir, yoksul, öksüz ve yetimlerin o küçücük dünyalarýnda bir canlýlýk ve neþe meydana getirmektedir. Böylece onlar da diðer insanlarla beraber bayramýn getirdiði güzelliðe ve coþku atmosferine katýlmaya çalýþmaktadýrlar. Öyleyse toplumsal birlik, beraberlik ve bütünlüðün saðlanmasýnda bundan daha etkili, daha güzel ve daha anlamlý ne olabilir? Ayrýca ramazan ayý, zekâtlarýn ve sadakalarýn verildiði bir aydýr. Ýnsanlar genelde bu ayda daha fazla hayýr ve hasenat iþlemeye, fakir ve fukarayý düþünmeye çalýþýrlar. Zaten insan açýsýndan duygu boyutu önemli bir zihin halidir. Gün boyu oruç tutan insan, komþularýný, akrabalarýný, fakirleri ve yoksullarý en çok böyle zamanlarda hatýrlar. O nedenle ramazan ayý bir anlamda hayýr ayý olarak da düþünülebilir. Bir baþka ifadeyle ramazan ayý, en çok hayýr ve yardýmlarýn yapýldýðý aydýr.
Sonu Bayram Olan Ay
Ramazan ayý bayramla son bulmaktadýr. Baþlangýcýndan sonuna kadar güzelliklerin yaþandýðý ve her türlü ibadet ve taatýn hayata geçirildiði, hayýr ve yardýmlarýn yapýldýðý ayýn sonunda insanlarý huzur, mutluluk ve sevinç hâli beklemektedir. Ay boyunca sahurlara kalkýlmýþ, oruçlar tutulmuþ, iftarlar yapýlmýþ, teravihler kýlýnmýþ, hatimler ve dualarý yapýlmýþ, zekat, sadaka ve fitreler verilmiþ, evler, bahçeler temizlenmiþ, her þeyden önce ruhlar ve gönüller arýndýrýlmýþ, kötü alýþkanlýklar terk edilmiþ, iyi ve güzel davranýþlar hayat tarzý haline getirilmiþ ve fýtrata uygun yaþama bir ideal olarak zihin ve gönüllere kodlanmýþ bir ruh haliyle bayram namazlarýna gidilmiþtir.
Bayram namazý kýlýndýktan sonra, baþta imam ve müezzin olmak üzere herkesle bayramlaþýlmýþ, dargýnlar barýþmýþ, toplumsal kardeþlik atmosferi oluþmuþ bir ortamda bayram havasý yaþanmaktadýr. Ramazan Bayramý’nda, camiden çýkýldýktan sonra insanlar ailelerinin yanlarýna giderek onlarla bayramlaþýrlar ve birlikte yemekler yenilir. Daha sonra komþular, akrabalar ve tanýdýk -tanýmadýk hemen herkesle bayramlaþma süreci baþlar. Bu süreç birey ve toplum açýsýndan coþkunun ve mutluluðun zirve yaptýðý zaman dilimleridir. Ayný zamanda toplumsal barýþ ve huzurun en yoðun yaþandýðý anlardýr.
|
