Çocukla iletişim konusu, çocuk eğitiminin temelini oluşturur. İyi bir iletişim çocukların yaşına, psikolojisine ve beklentisine göre yaklaşım sergilemektir. Her çocuğun psikolojisi farklı olduğu için; istekleri, beklentisi, tepkisi, algılama biçimi ve yaklaşım şekli de farklı olur. Kendileriyle iyi bir iletişim kurabilmek için, her birine nasıl davranacağının inceliklerini iyi bilmek gerekir. Çocukların problemlerine çocuk gözüyle bakan, çocuklarıyla arkadaşlık kuran, sorumlulukta birleşen ve sevgi, saygı bağıyla bütünleşen aileler başarılı olurlar.
Çocuğu zihinsel, ruhsal ve sosyal yönleriyle iyi tanıyan; iyi bir iletişimle onların dünyasına girmeyi başaran anne ve babalar, çocuk eğitiminde başarılı olurlar. İnsanlar arası iletişim; kişilerin birbirlerine bilinçli veya bilinçsiz olarak iletmek istedikleri duygu ve düşüncelerini aktardıkları bir süreçtir. Bu sürecin başarısı, bireyin yaşamındaki mutluluğun temelini oluşturur.
Çocukla İletişim İçin Öneriler
· Çocuğa kendinizin, amaçlarınızın, beklentilerinizin, çıkarlarınızın bir uzantısı değil; sizden ayrı kişiliği olan ve bu kişiliğini geliştirmek çabasında olan bir insan nazarıyla bakın.
· Çocukla kurduğunuz tüm iletişimlerde ona ilgi, sevgi, güven duygusu verecek iletiler kullanın, kızdığınızda bile sevginizi belli edin.
· Siz çocuk için ilgi, sevgi, güven veren, destek olan, yol gösteren bir kaynak olun. Ona mutluluk, yaşama sevinci ve umut aşılayın.
· Çocuğu dinleyin, sorularına açık, doğru, gerçek, kısa cevaplar verin. Çocuk bencildir, ben merkezlidir. Dürtü ve istekleri doğrultusunda davranır. İletişim kurarken onun bu özelliğini unutmayın.
· Çocuk öğütlerden, uzun sözlerden, konuşmalardan çok, davranış ve tutumlarınızdan etkilenir.
· Çocukla sert ve yüksek sesle konuşmayın. Gerekli, gereksiz bağırıp çağırmayın. Değişik nedenlerden ortaya çıkan kızgınlıklarınızı çocuğa yansıtmayın.
· Ona hatalı davranışlarını, yanılgılarını gösterin. Azarlamadan ve ceza vermeden önce onunla konuşun. Suç ve cezayı keyfi olarak saptamayın. En iyi cezalandırma yönteminin çocuğun kimi beklenti ve isteklerini engelleme veya erteleme olduğunu unutmayın.
· Çocuğa kararlı ve kesin davranın. Çocuğu, yaşı, becerisi ve yeteneği dışında ve üstünde çabalara zorlamayın.
· Çocuğa deneme ve öğrenme fırsatı verin. Hatalarını düzeltin. Sorumluluk verin. Çocuğu şımartmayın. Gereksiz, gerçekleşme olasılığı olmayan beklentiler oluşturmayın. 1
Sağlıklı iletişimin olmazsa olmaz şartlarından biri de empatidir. Yani kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak konuşmasıdır. “Acaba ben bu durumda olsaydım ne yapardım?” düşüncesi kendimizi çocuk gibi hissetmemizi sağlayacak ve yargılama, öğüt verme, eleştirme, aşağılama yerine; çocuğumuzun his dünyasına mana vermeye ve onu anlamaya çalışmamızı netice verecektir. Empati yapan ebeveynler, çocukları ile aralarındaki mesafeyi en aza indirebilir. İletişim kopukluğu yaşamazlar. Anlayış köprüsünde buluşan aile, sorunları büyümeden önleyebileceği gibi, olduğundan büyük görüp durumu içinden çıkılmaz duruma sokmazlar. Çocukların hiç sevmediği şey nasihat dinlemektir. Aksine anne ve babalar da bol bol nasihat etmek isterler. Anne-baba ile çocuk ve genç arasında iletişim, hayatî derecede önem ve anlam kazanır. Çatışma yerine, işbirliği ve iletişim kurabilmek çok önemlidir. Bilinçli ve sağlıklı iletişim anlamlı hayata, anlamlı hayat da sâkin ve doyuma ulaşmış ruh halinin gelişmesine yol açar. Bunun için de özgür ortam şarttır. Özgür ortam içerisinde yapılan iletişim toplumsal sorunların çözümüne olduğu kadar, kişiler arası, özellikle âile içi sorunların çözümüne de katkıda bulunur.
Ailede Sağlıklı İletişimin Temel Şartı Üçtür
1. Muhâtaba Saygı: Bu, insan ilişkisinin olmazsa olmaz şartıdır. Saygı duymadığınız, varlığını kabullenmediğiniz, önem ve değer vermediğiniz kimseye ile sağlıklı ve başarılı bir ilişki kuramazsınız. Nedense eşler, kimi kritik zamanlarda, birbirlerine insanlıkta eş ve dinde kardeş olduklarını unuturlar ve dışarıdan, tanımadıkları birine karşı gösterdikleri asgarî saygıyı birbirlerine karşı göstermekte cimri davranırlar.
2. Doğal Davranış: Bu, yapmacık ve sentetik davranışlardan uzak durmaktan, muhâtabınıza samimi ve dürüst davranmaktan geçer. Samimiyetsiz ve yapmacık davrananların ilişkisi, gerçek bir ilişki değil, sentetik bir ilişki olacaktır. Sentetik ilişkilerse sağlıksız ve her iki tarafı da aldatan çürük ilişkilerdir. Böylesine çürük insanî bir ilişki üzerine, değil bir âile, sıradan bir dostluk bile binâ edilemez.
3. Empati: Eşler birbirlerini suçlayıp, yargılayıp, mahkûm edip, infâz etmeden önce mutlaka anlaşmazlık konusu olan şeye bir de karşı pencereden bakmayı denemeli ve kendisini muhâtabının yerine koyabilmelidir.
Âilede sağlıklı bir iletişim için kesinlikle şu dört soruya doğru cevap vermeniz gerekir:
1. Ne söyleyeceksiniz?
2. Ne zaman söyleyeceksiniz?
3. Nerede söyleyeceksiniz?
4. Nasıl söyleyeceksiniz?
Bir doğrunun sadece doğru olması yetmez, o doğrunun doğru bir zamanda, doğru bir yerde, doğru bir kişiye ve doğru bir üslûpla söylenmesi gerekir. Eğer bunlardan biri yanlış olursa, söylediğiniz doğrunun doğru olması etkili olmasına yetmediği gibi, sizin muhâtabınızla ilişki kurmanıza da yetmeyecektir. Sağlıklı olmayan aile içi iletişim, aileyi olusturan üyelerin, özellikle de çocukların maddî-mânevî sıkıntılarını arttırdığı gibi, sağlam bir aile içi iletişim zemininde yetişen çocukların da beden ve ruh saglıkları daha iyi olur. Zaten günümüz ailesi; tv, bilgisayar, ekonomik güçlükler, yoğun çalışma şartları, şehir hayatı, alkol ve uyusturucu ile gelen ferdî zaafiyet ve yalnızlık gibi iletişim problemlerine yol açan unsurların etkisindedir.
Aile İçi Sağlıklı İletişim İçin Öneriler
1. Karşınızdakini dinlemesini bilin.
2. Sabırlı ve esnek olun.
3. Sizi dinleyenlerin anlayacağı sözcükler seçin.
4. Muhatabınızı terslemeyin.
5. Şaka yapacağınız zaman iyi düşünün.
6. Sorulara karşılık verin.
7. Konunuzu iyi bilin.
8. Düşünmeden konuşmayın.
9. Kaybetme ihtimalini de göz önünde bulundurun.
10. Gereksiz eleştirilerden kaçının.
11. Sürekli dert yanan biri olmayın.
12. Öğütlediğiniz şeyleri kendiniz de uygulayın.
13. Adil davranın.
14. Karşınızdakinin canını sıkacak esprilerden kaçının.
15. Görüşlerinizi zorla kabul ettirmeye çalışmayın.
16. Gürültü yapmayın ancak sesinizi duyurun.
17. Yüz ifadenizi kontrol edin.
18. Gereksiz yere itiraz etmeyin.
19. Eşiniz sizinle konuşurken işinizle meşgul olmayın.
20. Size akıl danışılmadıkça öğüt vermeyin.
21. Olduğunuz gibi görünün, samimi olun.
22. Aile içi iletişim sürecinde birbirlerinizin kişiliklerine saygılı davranın.
23. Ne zaman susmak gerektiğini bilin.
24. Sözünüzü güçlü bir tonla bitirin.
25. Empati yapın (kendinizi karşınızdaki kişinin yerine koyun.)
26. Eşinizin ve çocuklarınızın yaptıkları ve ürettikleri şeyleri takdir edin.
27. Eşinizi ve çocuklarınızı sevin, onlara karşı güler yüzlü, güzel sözlü olun ve onlarla iyi geçinmeye gayret edin.
İnsanların birbirleriyle iyi bir iletişim kurmaları için Yüce Rabbimiz şöyle buyurmaktadır:
“Kullarıma söyle: Sözün en güzelini konuşsunlar. Sonra şeytan aralarını bozar (açar). Çünkü şeytan, insanın apaçık düşmanıdır.”2 Güler yüz, güzel söz, güzel davranış insanlarla çok iyi iletişim kurma sebebidir. Sevgili Peygamberimiz de şöyle buyurur:
“İnsanların seviyesine göre davranın.”3
Çocuklar ve gençler ile iyi iletişim kurmak için onların seviyesine göre davranmalıyız. Gençlerin anlayacağı şekilde, seviyelerine göre anlatmalı, kolaylaştırmalı, zorlaştırmamalı. Yine Hz. Peygamber (s.a.s.): “Kolaylaştırın, zorlaştırmayın; müjdeleyin, nefret ettirmeyin.”4 Buyurarak sağlıklı bir iletişim kurmanın yolunu göstermektedir. Çocuğa, ergenlik çağındaki bir gence ailesinin yapabileceği en büyük yardım; onu anlamak, sorunları konusunda yanında olduğunu hissettirebilmektir. Dolayısıyla mutlu aile, aile içi sağlıklı iletişimle mümkündür!
Dipnot
1. Özcan Köknel, İnsanı Anlamak, Altın Kitaplar Yay., İst. 2005, s. 258-260
2. İsrâ, 17/53
3. Ebû Dâvud, Edeb 23
4. Buhârî, İlim 12
