Aþaðýdaki âyette de sebilin bilinen yol (tarýk) anlamýnda kullanýldýðýný görüyoruz. Allah (cc) geçmiþ toplumlara ait bilgileri kendi yanýnda olduðunu söyledikten sonra insanlara bazý nimetleri hatýrlatýyor. Arkasýndan da insanýn topraktan yaratýldýðýný ve ölünce tekrar oraya döneceðini hatýrlatýyor. Þöyleki :
“(Benim) Rabbim, yeryüzünü size beþik yapan, orada size yollar (sübülen) açan ve size gökten yaðmur indirendir.” Böylece onunla sizin için yerden türlü türlü bitkileri çift çift çýkardýk.
Yiyin, hayvanlarýnýzý yayýn. Þüphesiz bunda akýl sahipleri için (Allah’ýn varlýðýný ve birliðini gösteren) deliller vardýr.
(Ey insanlar!) Sizi topraktan yarattýk, (ölümünüzle) sizi oraya döndüreceðiz ve sizi bir kere daha oradan çýkaracaðýz.” (Tâhâ 20/53-55)
Tefsirci Katade’ye göre birinci âyette geçen “sübül”, yeryüzünde insanlarýn üzerinde yürüdüðü yollar (sýrat-tarýk) demektir. (Taberî, Ýbni Cerir. Câmiu’l-Beyan, 10/424 Ayrýca bak: Mukatil b. Süleymen, Tefsir, 2/331. el-Cevzî, Ali b. M. Zâdu’l-Mesîr, s: 907. Ýbn Atýyye; Abdulhak. el-Muharriu’l-Vecîz, s: 1254)
Allah (cc) yeryüzünde; daðlarda, vadilerde, ovalarda insanlar için yollar var etti ve onlarýn o yollarda yolculuk yapmanýzý kolaylaþtýrdý.” (Zamahþerî, Ömer b. M. el-Keþþaf, 3/66. el-Hâzin, Muhammed b. Ý. Tefsir, 3/206) Onlar orada ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere -binitli veya binitsiz- rahatlýkla seyahat edebiliyorlar. (el-Cezâirî, Ebu Bekr. Eyseru’t-Tefâsîr, s: 1035)
Ya da yeryüzünde yol edinme, yol yapma ve bu yollarda hangi maksatla olursa olsun seyahat etme imkanýný bahþetti.
Allah (cc) bu âyetlerde yegâne Ma’bud olduðunun en büyük delillerini ortaya koyuyor. Âyetler O’nun kudretinin yüceliðini ve insanlara nimet veren ve ibadet edilmeye layýk tek Ýlah olduðunu haber veriyor. Burada dört tane önemli delil ve nimet söz konusu ediliyor. Birincisi: Yeryüzünün harika bir þekilde yaygý olarak döþek yapýlmasý. Ýkincisi; Âdemoðlunu üzerinde yürümesi, katar katar hedeflerine ulaþmak için geçip gitmeleri için muhtelif yollar kýlýnmasý. Üçüncüsü; þu harika yaygý olan yeryüzüne gökten su indirilmesi, Dördüncüsü; bu suyla orada çeþitli bitkilerin yaratýlmasý. (eþ-Þankýtî, M. Muhtar. Edvâu’l-Beyân, s: 777)
Buradaki sebîli her türlü maddi ve manevi araç/imkan olarak anlamak mümkün. “Yani, onun üzerinde ve ondan yararlanarak hayatýnýzý sürdürmek, geçiminizi saðlamak için gerekli maddî ve zihnî her türlü yol ve vasýtayý size bahþeden O'dur.” (Esed, Muhammed. Kur’an Mesajý, 2/630)
“Sizin için orada yollar açan...”sözü þu âyetlerdeki hatýrlatmalara benziyor: “Yeryüzünde dolaþabilmeniz, orada yollar ve geniþ geçitlerden geçebilmeniz için, onu size yayan O'dur.” (Nuh 71/19-20). « O, yeryüzünü size beþik yapan ve gideceðiniz yere ulaþasýnýz diye sizin için orada yollar (sübülen) var edendir»(Zuhruf 43/10)
*Kur’an, Lût kavminin çirkin fiilinden ve yol (sebîl) kesmelerinden bahsediyor.
“Lût’a gelince o, kavmine demiþti ki: “Siz öyle yüz kýzartýcý bir suç iþliyorsunuz ki, dünyada sizden önce hiç kimse bunu yapmamýþtý.
Allah'ýn bu uyarmasýndan sonrasiz hâlâ þehvetle erkeklere varacak, yolu (es-sebîl’i) kesecek ve toplantýlarýnýzda edepsizlik yapmaya devam edecek misiniz? ? Kavminin tek cevabý þu oldu: “Hadi, doðru söyleyenlerden isen baþýmýza Allah’ýn azabýný getir de görelim.”(Ankebût 29/28-29. Lût kýssasý için bak: A’raf 7/80-84. Hûd 11/77-83. Hýcr 15/57-77. Þuarâ 26/160-174. Saffât 37/133-136)
Âyet Lût (as) kavminin yaptýklarý iþin çirkin, iðrenç ve yanlýþ oldðunu onlara söylüyor. Lût kavminin çirkin iþi kadýnlarý býrakýp erkeklere yanaþmalarý idi. Bu çirkin fiili ilk defa onlarýn baþlattýðýný bu âyetlerden anlýyoruz. Bu ise fýtrata aykýrý, iðrenç ve anormal bir þey, insanýn ruhsal ve bedensel yapýsýný zedeleyen bir eylem idi. Allah (cc) neslin devamýný eþler arasýndaki meþru iliþkinin ürüne baðladý. Ancak bu toplumun icat ettiði bu iliþki öyle bir güzelliðe sahip olmadýðý ve böyle bir sonucu yoktur. Zira insanýn temiz fýtrata uygun deðildir. (Kutub, Seyyid. Fi-Zýlali’l-Kur’an, 4/2339)
Lût kavmi bu çirkin ve deni iþi yapmakla kalmýyordu. Onlar kendilerine elçi olarak gelen Lût’u yalanlýyor, ona muhalefet ediyor ve insanlarýn yollarýný kesiyorlardý. Bazen onlarý öldürüyor ve mallarýný gasbediyorlardý. Hatta bu çirkinliði bir araya geldikleri zaman sözlü veya fiilen yapýyorlardý. Üstelik aralarýnda aklý baþýnda hiç kimse de bu yaptýklarýnýn yanlýþ olduðu konusunda onlarý uyarmýyordu. (Ýbni Kesir, Muhtasar Tefsir, 3/35)
Âyette geçen “kat’u’s-sebil-yolu kesmek” anlamý hakkýnda farklý görüþler var.
-Onlar bu kötü fiili yapmak için yolcularýn önlerini kesiyorlardý. Kendilerine misafir olarak gelenlerle de bu çirkin iþi yapmak isterlerdi.
-Onlar yollarýn üzerine toplanýp yolcularý rahatsýz ediyorlardý. Yollarýný kesiyorlar, ticaretlerine engel oluyorlardý, ya da mallarýný gasbediyorlardý.
-Kadýnlarý býrakýp erkeklere meylettikleri için cinsellikte doðal yolu kapatýyorlardý. Böyle bir iliþkiden nesil üremeyeceði için bu da bir anlamda nesil yolunun kesilmesi demekti. (el-Ferrâ, Ziyâd b. Y. Meâni’l-Kur’an, 2/316. Taberî, Ýbni Cerir. Câmiu’l-Beyan, 10/135. el-Cevzî, A. b. Muhammed. Zâdu’l-Mesîr, s: 1081. Ýbn Atýyye; Abdulhak. el-Muharriu’l-Vecîz, s: 1461. Zamahþerî, Ömer b. M. el-Keþþaf, 3/437)
Kat’u’s-sebîl belki bütün bu anlamlarý hepsini kapsar. Bu kötülükleri hepsi onlarda vardý. Hem yol kesip yolcularý rahatsýz ediyorlardý, hem mallarýný gasbediyorlardý, hem de nesli üremesinin önünü çirkin bir fiil ile kesiyorlardý. (Kurtubî, A.b. Muhammed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/2386)
Rivâyet edildiðine göre Peygamber’e âyetin “toplantýlarýnýzda edepsizlik yapýyorsunuz” kýsmý hakkýnda soruldu. O da þöyle buyurdu: “Yoldan geçenleri ürkütüyorlardý ve onlarla alay ediyorlardý. Ýþte bu onlarýn yapageldikleri edepsizlikti.” (Tirmizî, Tefsir/29 no: 3190. Ahmed b. Hanbel, Taberî ve Ebi Hâtem’den Ýbni Kesir, Ebu’l-Fidâ. Muhtasar Tefsir, 3/35)
-Ýnsanýn önünde iki yol (sebîl)
Kýyâme Sûresi þu âyetlerle sona eriyor:
“Ýnsan, kendisinin baþýboþ býrakýlacaðýný mý zanneder?
O dökülen meniden ibaret az bir su deðil miydi?
Sonra bu, alaka (aþýlanmýþ yumurta) olmuþ, derken Allah onu (insan biçiminde) yaratýp þekillendirmiþti.
Nihayet ondan da erkek ve diþi iki eþi var etti.
Þimdi, bunlarý yapan Allah’ýn ölüleri diriltmeye gücü yetmez mi?” (Kýyâme 75/36-40)
Ýnsanýn yaratýlýþý, aslý, baþýboþ olmadýðý, belli bir amaç yaratýldýðý, sonra da irade sahibi kýlýndýðý haber verilmesi açýsýndan Kýyame ve Ýnsan Sureleri arasýnda bir irtibat söz konusu. Kýyâme insanýn basit bir sudan yaratýldýðý, ama þekil verilerek þerefli kýlýndýðý, bu açýdan da baþýboþ býrakýlmayacaðý haberi ile sona eriyor. Ýnsan Sûresi ise yine insanýn denemeya tabi tutulmak üzere karýþýk bir sudan yaratýldýðý, ama deðerli kýlýndýðý, hayatýný sürdürebilmesi ve kendi yolunu kendisinin belirleyebilmesi için gerekli kabiliyetlerle donatýldýðý haberi ile baþlýyor.
Her insanýn önünde yaratýlýþ (fýtrat) gereði iki sebîl (yol vardýr).Kur’an bu gerçeðe iþaret ediyor. Ýnsaný imtihan edilmesini ve bu denemenin iki yönünü açýklýða kavuþturmak üzere bir yerde þöyle diyor :
“Ýnsanýn üzerinden, henüz kendisinin anýlmaya deðer bir þey olmadýðý uzun bir süre geçmedi mi?
Þüphesiz biz insaný, karýþým hâlindeki az bir sudan (meniden) yarattýk ve onu imtihan edeceðiz. Bu sebeple onu iþitir ve görür kýldýk.
Gerçek þu ki, Biz ona sebîl’i (yolu/yöntemi) gösterdik. Þükredici, ya da nankör (olmasý artýk kendisine kalmýþtýr).
Doðrusu Biz, kafirler için zincirler, demir halkalar ve alevli bir ateþ hazýrladýk.”(Ýnsan 76/1-4)
Âyetler öncelikle insanýn yokluktan varlýk âlemine çýkarýlmasýna ve þerefli kýlýnmasýna iþaret ediyorlar. Bu insanýn kendisi emeði kazanamayacaðý çok büyük bir nimettir. 3. âyette geçen hidâyet beyan etmek (açýklamak) irþad etmek, hak ve saadet yolunu göstermek anlamýndadýr. Ýnsana lutfedilen bu büyük nimet elçilerin gönderilmesi, kitaplarýn indirilmesidir. Âlimlere göre burada ayrýca üç büyük nimete iþaret var : Ýnsanýn yaratýlmasý, iman nimeti ve iman edenlere cennet va’di. Baþka âyetlerde Allah (cc) insanýn beþer olarak yaratýlmasýndan övgü ile söz ediyor. (bak: Þûrâ 42/49-50)(eþ-Þankýtî, M. Muhtar. Edvâu’l-Beyân, s: 1878)
Yani, onu yeryüzüne yerleþtirdik ve onu þükreden veya nankörlük eden olmak üzere iki halden birini seçme kudreti verdik. Ya da biz onu aklî ve naklî delillerle Ýslâma davet ettik. Bu deliller kendisinde bilinir olduktan sonra ister iman eder, ister inkârcý olur. (Zamahþerî, Ö. b. Muhammed. el-Keþþâf, 4/654)
Bu da –bir önceki âyette belirtildiði gibi- insanýn deneme için yaratýldýðý amacýna uygun bir tasarruftur. Ýmtihan edilmek istenen kimseye uygun ortam hazýrlanmalý. Önüne imtihaný kazanacak imkanlar konulmalý. Ýmtihanda serbest irade olmalý. Sonuçta kiþi eldeki imkanlarý kullanarak kendisi imtihaný kazanmaya çalýþýr.
«Ona hak yolunu ve bâtýl yollarý, hidâyeti ve dalâleti (sapýklýðý) açýkladýk. Hayr ve þer yolunu tanýttýk.” Bazýlarýnýn görüþüne göe mana þöyledir. “Biz onu hidâyete doðru yola yönlendirdik.” Zira es-Sebîl kelimesi –diðer âyetlerde geçtiði gibi- sadece hidâyet yolunu iþaret eder. (Ýbni Abbas, Tenvîru’l-Mikbâs, s: 627. el-Hâzin, Ýbrahim b. M. Tefsir, 4/377. Beðavî, Hüseyin b. M. Tefsir, 4/427) Ya da “Biz çeþitli deliller göstererek ve elçiler göndererek insana hidâyet yolunu açýkladýk. Bundan sonrasý insanýn kendi seçimine kalmýþtýr. (el-Cevzî, Muhammed b. A. Zâdu’l-Mesîr, s: 1496)
Allah (cc) insana fýtraten (tabii olarak) yolu-yordamý, onu amacýna ulaþtýracak doðru yolu gösterdi. Onu o yolu-yordamý bulabilecek kabiliyetletle donattý. Þükredici veya nankör olmak artýk kendi tercihidir. Yaptýklarýnýn sonucu kendisini baðlar.
Tefsirciler bu âyeti þöyle de açýkladýlar: «Yani Biz ona bedbahlýða (þekâvete) ve mutluluða (saadete) giden yolu açýklayýp gösterdik.»
Bu âyet «yaratýlýþý gereði ve aklý sayesinde kendisine fayda ve zarar verecek þeyleri görebilmesidir» þeklinde de açýklanmýþtýr. Ýnsan neyi seçerse seçsin, sonuçta Allah (cc) delilleri ortaya koymak sûretiyle ona her þeyi, tevhid yolunu açýk-seçik haber vermiþtir.(Kurtubî, M. b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/3214. Mevdûdî, E. Tefhîmu’l-Kur’an (ter.), 6/557)
Allah (cc) insaný yalnýzca “iþitme ve görme duyularý”, yani akýl ve doðruyu yanlýþtan, iyiyi kötüden ayýrdetme yeteneði ile donatmýþ deðildir. Ayný zamanda vahiy yoluyla (peygamberler ve ilâhi kitaplarla) ona fiilen doðru yolu göstermektedir.” (Esed, Muhammed. Kur’an Mesajý, 3/1215)
Bununla birlikte hatýrlamak gerekir ki; “iþitme ve görme, anlama ve akletmeden kinâyedir.” (Ýslâmoðlu, Hayat Kitabý Kur’an, 2/1201)
Âyetteki bu açýklama konuyla ilgili diðer âyetlerle birlikte düþünüldüðü zaman görülür ki burada geçen hidâyetin (yol göstermenin) yalnýzca bir tek þekli deðil, sayýsýz araçlarýn ve imkanlarýn hepsinin kasdedildiði anlaþýlýr. (Mevdûdî, E. Tefhîmu’l-Kur’an (ter.), 6/557)
“Yolu (sebîli) gösterdi” ifadesi konusunda Kur’an yorumcularýnýn farklý açýklamalarý var. Þöyleki: a)Biz insana hidâyet ve dalâlet, hayýr ve þer yollarýný açýklayarak tanýttýk,
b)Mutluluk ve mutsuzluk yollanýný açýkladýk,
c)Kâr ve zararýný anlayacak yetenekte yarattýk gibi.
Allah (cc) insaný akýllý, iradeli, iyiyi kötüden ayýrma kabiliyetine sahip seçkin bir varlýk olarak yarattý. Gönderdiði peygamberler ve indirdiði vahiy ile de ona doðru yolu gösterdi. Bunun yanýnda ona seçme hakký da verdi. Artýk bundan sonra o kendi iradesiyle ya þükreden bir kul olur, ya da nefsine ve þeytana uyarak Allah’ýn verdiði bütün imkan ve kabiliyetleri unutup nankör, âsi, günahkâr bir kimse olur.” (Komisyon, Kur’an Yolu, 5/442)
Buradaki “sebîl”in mü’minleri ve inkârcýlarý kapsamasý ihtimal dahilindedir. Böylece insana duyularýn ve insanî fýtratýn verilmesine, bunu yapan Yaratýcý’ya iþaret edilmiþ olabilir. Âyetteki hidâyeti þöyle anlamak mümkün: “Ýnsaný sýrat-ý müstakim’e irþad ettiðimiz gibi sebîle de yönlendirdik”. Sebîl’in cins isim olmasý muhtemeldir. Yani müslümana imana doðru, kafire de kendi küfrüne doðru yol gösterdik” anlamýna gelebilir. (Ýbni Atýyye, Abdulhak. Muharriru’l-Vecîz, s: 1928)
Bunu, “herkesi kendi seçiminde serbest býraktýk, istediðini seçme kabiliyeti verdik” diye anlamak gerekir. Zira Allah (cc) kimseyi doðuþtan müslüman veya inkârcý yaratmamýþtýr. Kimseyi de bu konularda icbar etmemiþtir.
Burada insana gösterilen “yol”dan maksat Fatiha’da “sýrat-ý mustakim” olarak geçen, kiþiyi doðrudan Allah’a götüren, Kur’an ile davet edilen hidâyet yolu Ýslâmdýr. Âyet, insanýn baþlangýcý, sonu ve görevleri ilgili açýklamalar yapýldýðýný haber veriyor. Ýnsanýn aklýný, iradesini, duyularýný kullanýp hidâyete ulaþmasý için önüne görülebilecek ve üzerinde düþünülebilecek pek çok Kur’an ve kâinat âyetleri, akla hitap eden deliller ve alâmetler konulduðu açýklanýyor. Ýnsan kendisine verilen kabiliyetler sayesinde hayatýnýn gayesini, ne yapmasý gerektiðini, hangi yoldan gitmesi gerektiði bilebilir. Bu kabiliyet ve seçim gücü ona verilmiþtir.
Bu ilâhi irþattan sonra dileyen hidâyeti seçip þükreden bir kul olur, dileyen hak davetten yüz çevirip nankörlük eden bir inkârcý olur. Ýsteyen hak yola girer, sýký bir þekilde çalýþýr, yani kulluk görevlerini yapar ve ödülü hak eder. Ýsteyen de nefsinin hevâsýna uyarak bu dünya imtihanýný kaybeder. Her iki durumda insana yol gösterilmiþtir.
Hidâyet yolu da sapýklýk yolu da, hangisi uyarsa sonunda ne olacaðý ona açýk bir þekilde anlatýlmýþtýr. Bundan sonra insanlar “dilediklerini yapsýnlar”. (Fussilet 41/40) Ýnsanýn iradesine hitap edilmekte beraber burada bir vaad ve tehdit de söz konusudur. (Elmalýlý, Hamdi Y. Hak Dini Kur’an Dili (sad.), 8/459)
Ýnsaný karýþýk, yani çeþitli elementlerden meydana gelen bir özden mükemmel bir þekilde yaratan Allah (cc) elbette bunu boþuna, rastgele yapmadý. Bu yaratmanýn elbette bir amacý olmalý. Allah (cc) insaný denemek istiyor. Aslýnda Allah insanla ilgili her þeyi önceden bilmektedir. Ancak O vahiy ile ona varlýk gerçeðinin, imtihanýn boyutlarýnýn, sonunda ne olacaðýnýn ön bilgisini öðretiyor. Bundan dolayý onu iþtici ve görücü kýldý. Yani akýl, bilgi, anlayýþ, algýlama yeteneði, hüküm verebilme, seçim yapabilme gücünü verdi. Ýnsan bu irade ve güç ile baþarýya giden düzgün yolu, ya da kaybettirecek eðri yollarý kendisi seçer.
Burada hidâyet, yani doðru yola girme olayý þükür ile anlatýlýyor. Zira hidâyete eren kiþinin verebileceði en tabi karþýlýk þükürdür. Bunun tam tersi nankörlüktür. Doðru yolu bulan kiþi anlar ki esasen insan anýlmaya deðer bir varlýk deðildi. Ama Allah (cc) onu deðerli kýlmak istedi. Bundan dolayý onu denemeye tabi tuttu, ona bazý yetenekler verdi, onu öðrenme gücü ile donattý. Hidâyetini ona uygun gördü. Gideceði yolu (sebîl’i) gösterdi. Ýnsan buna raðman þükretmezse nankör olur. (Kutub, Seyyid. fi-Zýlâli’l-Kur’an, 6/3780)
(Devamý var)
15.09.2017
Zaandam
