Cehennemin bu şikayeti etrafında tartışmalar yapılmaktadır. Acaba cehennemin Rabbine şikayette bulunması hal lisanı ile midir? Yoksa söz lisanı ile midir? Her iki görüşü de savunanlar vardır: İbnü Abdil Berr Her iki görüşün de tutarlı tarafları vardır. Ancak “söz lisanı” ile şikayette bulunması daha ağır basmaktadır” demiştir. Iyaz aynı görüşü savunurken “Bu daha açıktır” demiştir. Kurtubi ise: “Cehennemin söz ile şikayette bulunmasına mani hiç bir engel yoktur. Eğer Es-Sâdık “Câiz” bir haber vermiş ise onu tevil etmeye ihtiyaç yoktur. Bu nedenle o haberi hakikati üzerine almak daha evladır” demiştir. İmam Nevevî de aynı görüşü benimserken “Bu haberi hakikati üzerine yorumlamak daha doğrudur” der.
Bununla birlikte Beydâvî, mecâzı yorumlamayı tercih ederek “şikayette bulunması” galeyanından mecâz, “bir kısmının bir kısmını yemesi” parçalarının çokluğundan mecâz, “nefesi” bâriz olan şeylerin ondan çıkmasından mecâzdır” demiştir.
Ancak ez-Zeyn b. El-Münîr “Tercih edilen görüş; bu hadisi hakikati üzerine almaktır. Çünkü Allah’ın kudreti bunu mümkin yapar (Bir başka ifadeyle, bu haberi hakikat üzerine almak muhal (imkansız) değildir. O halde caiz (yani mümkin)dir. Buna göre kudretullah mümkin olan her şeye taalluk eder. Allah dilerse cehenneme böyle bir konuşma yeteneği verebilir. Bu muhal (imkansız) değildir. O halde muhal olmayan bir şeyi yeryüzünün en doğru sözlü insanı (en güzel selamlar onun üzerine olsun) haber veriyorsa, o haberi tevil etmeden hakikati üzerine anlamak en isabetli görüştür).
Zaten; şikayette bulunmak, şikayet konusunu belirtmek, izin almak, nefes vermek ve bu nefesi ikiyle sınırlandırmak ibarelerinin hepsi mecâz anlamlarından çok uzaktır. Mecâzi anlamayı da zorlaştırmaktadır.
O halde “Cehennemin, Rabbine şikayette bulunması söz iledir” demek daha isabetlidir. Kundaktaki İsayı konuşturan Allah, denizi kocaman dalgalarla yaran Allah, İbrahimi ateşe yaktırmayan Allah, üç yüz dokuz sene uyutup sonra dirilten Allah, yeri ve göğü yaratan Allah, elbetteki cehenneme böyle bir konuşma yeteneği vermeye kâdirdir. Bu, Allah için hiç de zor değildir. Bu anlamda bir çok Kuran ayeti vardır: “Cehenneme “Doldun mu?” dediğimiz gün, o “fazla yok mu?” der” Kâf: 30.
Kuran bize yeter deyip hadisleri reddedenler “cehennemde şiddetli soğuğun ne işi var” diyerek bu hadisi reddetmişlerdir. Neyi reddettiklerini, ne yaptıklarını bilmeden... Onlar cehennemin kat kat olduğunu ve bu katlardan birisinde şiddetli soğuğun olduğunu Kurandan okumadılar mı?
Yukarıdaki hadisi şerifimiz, aynı zamanda “cehennemin kıyamet günü yaratılacağını” ve “şu anda yoktur” diyen mutezileye ve aynı görüşü takibeden herkese bir reddiyedir.
H. Fehmi Çiçek / Melbourne
