Ergenlik dönemi, tabiat› itibarýyla sorunlu, bunalýmlý bir hayat devresi olarak bilinir ve kabul edilir. Uzun çocukluk yýllarý geride býrakýlmýþ fakat yetiþkin bir insan olmanýn bütün þartlarýna da henüz ulaþýlamamýþtýr. Gençlerin hayata tutunma ve toplumda kendine bir yer ve gelecek bulma endiþesi ile ortaya çýkan en temel sorunu "kimlik" sorunudur. Kendini, hayattaki yeri ve anlamýný, amaç ve hedeflerini belirlemede gençler çok büyük zorluklarla karþýlaþmaktadýrlar. Bu yüzden ilk gençlik yýllarýnda, “Ben kimim, nereden geldim, ne yapmalýyým?” gibi sorularýn cevabý uzun süre araþtýrýlýr. Benliðini dengeleyecek, kalýcý, tutarlý ve sürekli bir aidiyet bað, her þeyi anlamlý kýlan kuþatýcý bir hayat felsefesi genç insanýn peþinden en çok sürüklendiði bir ihtiyaç olarak ortaya çýkmaktadýr. ilk gençlik yýllarýnda kimlik, rol ve statü karmaþasýnýn yol açtýðý bocalamalar uzun ya da kýsa bir süreyi alabilir. Özellikle günümüzde bu ihtiyacýn olumlu þekilde karþýlanmasý daha da zorlaþmýþ gözükmektedir. Çünkü gençlerin “kimlik” arayýþýný olumlu þekilde karþýlayacak toplum ve kültür deðerleri zaafa uðramýþtýr.
Gençlerin yaþadýklarý sorunlar yalnýzca geliþmiþ ülkelere mahsus bir durum olmayýp, çeþitli kültürlerde ve zamanlarda az çok benzerlerine rastlanan, neredeyse evrensel bir olgudur. Bununla birlikte bu sorunlarýn gerek derinliði gerekse yaygýnlýðý, son yüzyýlda çok ileri boyutlara ulaþmýþ gözükmektedir. Bu sorunun yaygýnlýðý konusunda uzmanlar hemen hemen görüþ birliði içerisinde olmakla birlikte, sonuçlarýnýn deðerlendirilmesinde kötümserlerin yanýnda iyimserler de bulunmaktadýr. Gençlerin yaþadýklarý kimlik bunalýmýnýn temelinde, hýzla deðiþen ve geliþen toplum þartlarý içerisinde birbirine zýt rol beklentileri ve çoklu tercihler karþýsýnda kalmalarý ile sosyal yapýlarýn onlara zorla dayattýðý yaptýrýmlarýn varlýðýndan söz edilmektedir. Sebep her ne olursa olsun ortada var olan bir gerçek vardýr: Günümüzde sosyo-kültürel sistem, gençlerinkendilerini ve dünyayý bir bütün olarak anlama ve anlamlandýrmada kurumsal temelli ve kültürel alternatifler saðlamada yetersiz kalmaktadýr. Toplumsal iliþkiler, artýk bir kimsenin kimliðini kurgulamasý için gerekli güvenilir dayanak noktasý oluþturamamaktadýr.
Gençlikte istekler kadar idealler en etkili ve güçlü þekilde kendilerini hissettirirler. Gençlik idealizmini, saf iman ve hakikate, iyilik ve adalete duyulan özlemin bir ifadesi olarak anlamak gerekir. Dünyayý deðiþtirmek, her þeye yeni bir düzen vermek, gerçek adaleti saðlamak onlarýn derin özlemleri arasýnda yer alýr. Gençlerin bu dönemi hasarsýz atlatabilmeleri için, kendilerine
örnek alabilecekleri, hayranlýk, sevgi ve baðlýlýklarýný onlara yansýtabilecekleri modellere ihtiyaçlarý vardýr. Yakýn çevrelerinde özdeþim kurabilecekleri rol modelleri ve hayatlarýný anlamlý kýlacak deðerler ve tatmin edici bir hayat felsefesi, gençlerde olumlu bir kimlik geliþiminin temel þartlarýdýr. Eðer gençler yakýnlarýnda, önlerinde örnek alabilecekleri olumlu modeller bulurlarsa, bu onlarýn yaratýcý güçlerini harekete geçirir, kendi toplumuna ve tüm insanlýða yararlý hedeflere yönelmelerine yardýmcý olur.
Kimlik sorununu olumlu bir sonuca ulaþtýramayan gençleri bekleyen sonuç “yabancýlaþma”dýr.
Yabancýlaþma; kimlik kaybý, kiþilik parçalanmasý, güçsüzlük, inanç ve deðerleri kaybetme, ahlaký hor görme, kuralsýzlýk ve duyarsýzlýk gibi sonuçlarýyla gençliði tehdit eden en önemli tehlikeleri dile getiren bir kavramdýr. Benlik geliþmesi iki ana damardan beslenir. Birisi istekler, arzular, ihtiyaçlar (beslenme, cinsellik, sevgi, baðlanma, baðýmsýzlýk, kendini gerçekleþtirme...) diðeri de deðerler, idealler, amaçlardýr (din, ahlak, gelenek...). Benliðin saðlýklý geliþimi, ikincilerin birincileri yönettiði ve denetlediði bir denge durumuna baðlýdýr. insanýn insan olmasý, kendini aþan bir deðerler dünyasý ile bað kurmasý, belli bir hedefe kendini adamasýna baðlýdýr. Bu sistemin tersine dönük çalýþmasý, yani içgüdü, istek ve ihtiyaçlarýn kiþiyi yönetmesi, yabancýlaþma denilen durumun en önemli kaynaðýdýr. Ýnsandaki doðal dürtülerin dinî-ahlaki kurallarý ve bireysel ve toplumsal idealleri ve deðerleri aþmasý güçsüz ve etkisiz kýlmasýyla ortaya çýkan nevrotik karakter neticede yabancýlaþmaya neden olmaktadýr. Bu durum, ünlü olma, para ve iktidar hýrsý, cinsel isteklere aþýrý düþkünlük gibi belli bir tutkunun bireye hâkim olmasý ve onun kiþiliðinden ayrýlmamasý ile ortaya çýkar ve giderek bireyi bir kuvvet olarak yönetmeye baðlar. O artýk varlýðýnýn bir parçasýna mahkûm bir duruma düþer. Kendinde kalan her þeyi bu arzusunun emrine verir. Bu arzu güçlendikçe kiþi yenik düþer ve bir parçasýnýn kölesi haline geldiði için, insan kendine yabancýlaþýr.
Yaþadýðýmýz dünyada pek çok genç insan toplumda bunalýyor, acý çekiyor, kendi tanýmýný ve yaþamýnýn anlam ve amacýný üretemiyor. Kendisini bir boþluk ve belirsizlik içerisinde buluyor.
Her þeye sahip olsa bile gerçek tek bir amaca sahip olamadýðý için, kendisini tahrip edecek, kiþiliðini zaafa uðratacak iþlere yöneliyor. Bir toplumda deðerlerin sarsýlmasý ya da yýpranmasý, o toplumun yetiþmekte olan çocuk ve gençlerini saðlýklý bir geliþmeden yoksun býrakýr. Ne için, hangi amaçla yaþadýðýný bilemeyen ve bulamayan gençler “huzursuzluk”, “stres”, “býkkýnlýk” “anlam boþluðu” gibi olumsuz duygu ve kaygýlardan kendilerini kurtaramazlar. Bu durumda
kendinden ve doðadan yabancýlaþma, hayatýn donuklaþmasý ve kiþinin otomatikleþmesi kaçýnýlmaz olur. içinde bulunduðumuz çaðdaþý toplum yapý ve iliþki biçimleri bakýmýndan yabancýlaþmayý önleyici sistemler geliþtirmede son derece yetersiz kalmaktadýr. Daha doðrusu bireylerin istek ve ihtiyaçlarýný alabildiðine kýþkýrtarak, zayýf bir benlik yapýlanmasýna yol açmaktadýr. Çaðdaþ toplumsal düzen içerisindeki deðer ve düþünce sistemlerindeki yetersizlik, iþtah dolu arzularý engelleyip bastýramadýðý için bu arzular, kendilerini
durdurmasý gereken sýnýrlarýn nerde bulunduðunu bilemez hale gelmiþlerdir. Tam böyle bir ortamda yalnýzca genel dinamizmlerinin niteliði gereði daha yoðun olmasý bile, onlarý doðal aþýrý coþkunluk halinde bulundurmaya yetmektedir. Refahýn artmasý nedeniyle arzular da taþan bir coþkunluk içerisindedir. Bu istek ve arzulara sunulan daha da vaat edici ödüller onlarý dürtmekte, daha zor beðenir bir duruma sürüklemekte, geleneksel kurallarýn yetke ve gücünü yitirdiði bir dönemde, tüm kurallar karþýsýnda daha da sabýrsýz kýlmaktadýr. Düzensizlik ve anomi hali, ihtiraslarýn daha güçlü bir disipline girmesine ihtiyaç duyulmalarý gereken bir dönemde, aksine giderek sýnýr tanýmamalarý nedeniyle daha da pekiþtirilmiþ olmaktadýr.
Günümüzde, nesiller arasýnda büyük mesafeler oluþmuþtur. Genç kuþak ile yetiþkin kuþak arasýnda yeterli ve doyurucu iletiþim imkânlarý ortadan kalkmýþtýr. Yetiþkin ve yaþlý kuþaðýn gençler üzerindeki manevi otoritelerinin zayýflamasý ve silinmesi sonucu yaþlýlar “deðersiz” olarak görülmektedir. Bu da onlar tarafýndan gençlere geleneksel deðerlerin aktarýlmasýný engellemekle kalmamakta, yaþlýlarýn geleneksel deðerlerin sembolü (modeli) olarak görülmelerinden dolayý, onlarýn temsil ettikleri deðerleri de deðersiz hale getirmekte, böylece yabancýlaþma çok daha etkili bir durum almaktadýr. Gençler çoðu zaman aile ve akraba iliþkilerinden kopuk dar bir arkadaþ çevresi içerisinde hayatlarýný sürdürmektedirler. iliþki kurulan yetiþkinlerle de ortak tecrübe paylaþýmý ve dayanýþma yok denecek kadar azdýr. Yalnýzca dil ile sýnýrlý bir iletiþim yaþanmakta, bazen bu bile gerçekleþmemektedir. Yetersiz toplumsallaþma pek çok gencin hayatýnda telafisi çok zor olan olumsuz sonuçlara yol açmaktadý r. insan “ben”liði ya da kimliðini diðer insanlarla iliþkiler sayesinde þekillendirir. Fakat bu iliþki sadece dil vasýtasýyla iletiþim ile sýnýrlý kalýyorsa, o zaman “kimlik kaybý” kaygýsý ortaya çýkar. Bundan dolayý kiþisel yabancýlaþma yaþayan kimse, böylece parçasý olduðu toplumdan ayrý kalarak insanlarla anlamlý iliþkiler kuramamakta ve böylece kiþiliðinin bazý kýsýmlarýný gerçekleþtirememektedir. Bu durumda yabancýlaþan insan, sadece diðer insanlarla deðil, kendisiyle de temasa geçemeyen insan olmaktadýr. Bu durumdaki kiþi insanlara ve kendine güven ve saygýnlýðýný kaybeder; insanlarý ikiyüzlü, bencil ve ilgisiz olarak algýlar. Hissetmiþ olduðu güvensizlik duygusundan dolayý baþkalarýna yanaþamayan, onlarla düzeyli bir iliþki kuramayan bireyler, bulamadýklarý “toplumsal destek” duygusu yerine, kendilerini güvene alabilmek için maddeye yönelmekte, daha fazla maddeye sahip olarak telafiye çalýþmaktadýrlar.
Yabancýlaþmanýn pek çok sonuçlarý vardýr. Bunlardan en önemlilerini þu þekilde sýralamak mümkündür:
• Benliðin zayýflamasý, bencilleþme, hazcýlýk ve menfaatçilik, deðer ve inanç yitimi, anlamsýzlýk ve ruhsal çöküntü (depresyon).
• Kendi iç dünyas› üzerinde kontrol ve denetimin zayýflamasý, kendine hâkim olamama, sürüklenme.
• Kimliðin zayýflamasýna baðlý olarak aþýrý uyumculuk; moda ve reklamlara göre hayatýna düzen verme.
• Kendini unutma, kendinden kaçýþ sistemlerinin devreye girmesi (madde baðýmlýlýðý, eðlence ve sefahat düflkünlüðü, intiharlar).
• Sýn›rsýz tüketim ve gösteriflçilik (sahip olma tutkusu, fliflinme, markacýlýk) eðilimi.
• Marazi yalnýzlýk duygusu ve suç davranýþý.
• Boþluk, hiçlik, anlamsýzlýk duygularýný yansýtan süreðen kaygý.
Toplumumuzda son zamanlarda giderek güçlenme eðilimi gösteren gençler arasýndaki þiddet olgusu, alkol ve uyuþturucu madde kullanýmýndaki hýzlý artýþ, ana babaya veya öðretmene karþý gelme ve saygýsýzlýk, sahtekârlýk, cinsel davranýþ bozukluklarý, intihar ve benzeri daha birçok sorunlar aile ve eðitimcileri ciddi olarak kaygýlandýrmaktadýr. Öte yandan, çocuk ve gençleri kendine baðýmlý kýlan kontrolsüz ve ilkesiz internet kullanýmýna baðlý, sosyal açýdan uygun olmayan ve sonuçlarýný düþünmeden yapýlan olumsuz davranýþlar, toplumun temel deðerlerini sarsacak noktaya ulaþmýþ bulunmaktadýr. Bir kýsým gençlerimizde kalýcý bir karakter yapýsýna dönüþen bu olumsuz davranýþlarýn toplum hayat› açýsýndan büyük riskler taþýdýðý açýk bir gerçektir. Güçlü suç ve þiddet eðilimi taþýyan ve toplum deðerleriyle çatýþan bu gençlerin ruhsal yapýsýný analiz eden bir uzmanýn diliyle; bu gençlerde alabildiðine sýnýrsýz bir özerklik eðilimi vardýr. Her tür yetkeye karþý çýkarlar, tepki gösterirler. Fizik güce hayran olup bütün sorunlarýn fizik güçle çözüleceði inancý içindedirler. Maddi doyum peþinde koþarlar. Cinsel yaþama ve bu yaþamýn sapýklýklarýna eðilim gösterirler. Geniþ düþ dünyalarý içinde daima yeni ve deðiþik serüvenlerin peþinden koþarlar. Gerçekler karþýsýnda kolay ve çabuk hýrçýnlaþýr, kriz geçirir, ölçüsüz, gereksiz tepki gösterirler. Kendi baþlarýna güvenli ve yeterli olmadýklarý için daima ufak gruplar oluþturup onlarla birlikte yaþar, birlikte eyleme giriþirler. Alkol ve uyuþturucu kullanmaya büyük eðilim gösterirler.
Bir toplumda güven, barýþ, adalet, hakkaniyet, merhamet, sorumluluk gibi deðerlerin sarsýlmasý, bazý deðerlerin kaybolmasý ve önemini yitirmesi durumunda, çocuk ve gençler saðlam bir karakter ve bütünleþmiþ bir kiþilik geliþtiremezler. Bireylerin ve toplumun ruh saðlýðý ciddi bir tehdit altýna girer; toplumsal bütünleþme ve dayanýþma zayýflar, kiþi kiþinin kurdu haline gelir. Yaþanan hayat anlamsýz ve deðersiz olarak algýlanmaya baþlanýr. Çünkü deðerler, davranýþlarýmýza yön gösteren ilkeler ve standartlardýr. Deðerler, kiþiye kendisini aþma, tek tek olaylarýn üzerinde kalýcý ve tutarlý bir inanç ve tutum sahibi olma imkâný kazandýrýr. Deðerlerin zayýflamasý ya da eksik öðrenimi, yeterince içselleþtirilememesi durumunda kiþiliðimiz yetersiz ve etkisiz kalýr; yeterince üretici ve yaratýcý olamadýðýmýz için, yýkýcý, saldýrgan ve geriletici eðilimler güç kazanýr ve iþbaþýna geçer.
Dünya genelinde olduðu gibi, son yýllarda toplumumuzun da büyük bir deðer kaybýna uðradýðý ve “ahlaki çöküntü” yaþadýðý uzmanlar tarafýndan sýk sýk dile getirilmektedir. Gerçekten de asýrlar boyu insanlarýmýzý bir arada tutan, hayatýmýza anlam ve amaç katan pek çok deðer kaybolmaya yüz tutmuþtur. Bu durumda kendi toplumunu ve tüm insanlýðý ilerletecek ideal ve amaçlardan yoksun olarak yetiþen gençlerin günü birlik haz peþinde koflar hale gelmeleri bir toplumu bekleyen en büyük tehditlerden birisi olsa gerektir. Buna karþýlýk milli ve manevi deðerlerin güçlendirilmesi, toplumda gençlere iyi örnek oluþturacak model þahsiyetlerin öne çýkarýlmasý ve onlarýn yüksek ideallere özendirilmesi büyük önem taþýmaktadýr. Bu yolda güvenli olarak ilerleyebilme, eðitimin her kademesinde planlý ve sistemli bir deðerler eðitiminin uygulanmasý ile mümkün olacaktýr.
|
