Ýslam, insanýn insana hükmetmesini reddetmektedir. Ýslam, insanýn insana yardýmlaþmasýnýn imkânlarýný ve kanallarýný oluþturmayý amaçlamaktadýr. Ramazan, insanýn insana sahip ve hâkim olmadýðý, ama kardeþ ve yoldaþ olduðu bir aydýr. Ýnsanýn sahibinin ve hakiminin sadece ve sadece Allah olduðu gerçeðini Ýslam, insan bilincine ramazanda yoðun bir þekilde yerleþtirmektedir.
Ramazan, insaný deðiþtirmelidir. Ramazanda deðiþmesi gereken nesneler ve yiyecekler deðil, insan iliþkileridir. Ýnsanlýðýn rahmet peygamberi, ramazanda kiþiye yapýlan sataþma, saldýrý ve kötü sözlere oruçluyum diye cevap verilmesini emretmektedir. Baþka bir ifade ile insan, insana yakýþmayan her türlü kýrýcý, yýkýcý ve bozucu söz, duygu, düþünce ve davranýþtan uzak durmalýdýr. Oruç, insanlýðýn fýtrat hâlini koruma ve yaþama ibadetidir. Oruç, fýtrat hâli olarak bir sivil barýþ pozisyonu ve kötülüðe karþý direniþ hâlidir. Ýnsan iliþkileri, ramazanda insani olgunlaþmayý ve geliþmeyi saðlayacak þekilde deðiþim geçirmelidir. Ramazaný bir insanlýk ve medeniyet sistemi ve süreci hâline getiren dinamik, onun deðiþtirici ve dönüþtürücü özüdür. Medeniyet dediðimiz olgu, insanýn yarattýðý nesnelere göre deðil, insanýn yaþadýðý iliþkilere göre oluþmaktadýr. Ýnsan iliþkileri, medeniyet inþa ettiði gibi, medeniyetin en büyük yýkýcýsýdýrlar.
Medeniyet rahmettir. Allah sürekli olarak âlemlere rahmet etmektedir. Ýslam peygamberi, ramazan ayýnda Allah’ýn insanlarýn hayýrda ve insanlýkta birbiriyle yarýþmasýný murat ettiðini þu þekilde ifade etmektedir: “Ramazan ayý size bereketi ile geldi. Allah o ayda sizi zengin kýlar, bundan dolayý size rahmet indirir. Hatalarý yok eder. O ayda dualarý kabul eder. Allah Teala sizin ramazan ayýndaki ibadet ve hayýr konusunda birbirinizle yarýþ etmenize bakar ve meleklere karþý sizinle övünür. O hâlde iyilik ve hayýrdan yana Allah Teala’ya kendinizi gösterin.” Ýnsanýn ramazanda af dilemeyi ve merhamet etmeyi öðrenmesi ve insanlar arasý iliþkilerde uygulamasý gerekmektedir. Ramazan af ve merhameti öðrenme ve uygulama ayýdýr. Allah, insaný rahmetine çaðýrmaktadýr. Ramazan, rahmet, maðfiret ve kurtuluþ ayýdýr.
Allah’ýn rahmet çaðrýsý insan için büyük bir fýrsattýr ve imkândýr. Ýslam peygamberi, ramazanda cennet kapýlarýnýn açýldýðýný ve cehennem kapýlarýnýn kapandýðý müjdesini þu þekilde ifade etmektedir: “Ramazan ayýnýn ilk gecesi olunca, þeytanlar ve azgýn cinler zincire vurulur. Cehennem kapýlarý kapanýr ve hiçbiri açýlmaz. Cennet kapýlarý açýlýr ve hiçbiri kapanmaz. Sonra bir melek þöyle seslenir; Ey hayýr dileyen, ibadet ve kulluða gel. Ey þer isteyen günahlarýndan vazgeç. Allah’ýn bu ayda ateþten azat ettiði nice kimseler vardýr ve bu ramazan boyunca her gece böyledir.” Ýnsan, Allah’ýn rahmet çaðrýsýna icabet edip bu dünya hayatýnda insan iliþkilerinde yarattýðý deðiþimle cennet kapýlarýný kendisine açýp cehenneme giden yollarý ve araçlarý etkisiz hâle getirebilir. Kiþi ramazanda cennet kapýlarýný kendisine açmakla sorumludur. Cennet kapýlarý, insanýn ahlaklý insan olmasýyla mümkündür. Ramazan, ahlaklý insan olma ve Allah’ýn ahlakýyla ahlaklanma sorumluluðunu yerine getirmeye insanlýðý çaðýrmaktadýr.
Ýbadet, medeniyettir. Medeniyet inþa etmeyen ibadet, içi boþ ve iþlevsiz ritüelleren baþka bir þey deðildir. Ýslam, orucu, ramazaný ve zekâtý medeniyet dinamikleri hareketleri hâline getirmiþtir. Ýslam’ýn medeniyet mekaniði ibadettir. Zekât, insanýn Allah’ýn yarattýðý en þerefli varlýk olarak yerine getirmekle yükümlü olduðu en medeni ibadettir. Zekât, insanlarýn almadan vermelerinin ve sömürmeden paylaþmalarýnýn ibadetidir. Zekât, sömürü ve haksýzlýðý ortadan kaldýran, insandan insana köprü oluþturan bir ibadettir. Ýslam, medeniyetin fýtrat üzerine inþa edilmesini esas almaktadýr. ramazanda verilen sadaka, sadaka-yý fýtr, yani fýtratýn doðruluk, saflýk ve iyilik olarak nitelenmektedir.
Çocuklar, insani deðerleri ve erdemleri ramazanda keþfetmelidirler. Çocuklarýn, iyiliði, doðruluðu ve paylaþmanýn insan olmanýn gereði olduðunu ramazan atmosferinde öðrenmeleri gerekmektedir. Ýnsan olmanýn erdemlerini ve ahlakýný öðrenen çocuklar, ramazan çiçekleridir. Çocuklarýn ahlak ve iman çiçekleri olmasý için çocuklara yönelik yoðun bir eðitim, maneviyat, ibadet ve oyun seferberliðinin ramazanda gerçekleþmesi gerekmektedir.
Ramazan, kiþiye baþkalarýnýn kusurlarýnýn peþine düþmemelerini, kendilerinin eksikliklerini tanýyarak tamamlamalarý gerektiðini hatýrlatmaktadýr. Þeytanla ve nefsimizle sürekli mücadele etmeli ve onlarýn hayatýmýz üzerindeki etkilerini sýnýrlamalýyýz. Ramazan, nefisle mücadelenin en yoðun olduðu aydýr. En büyük düþmanýmýz olan nefsimizi, her açýdan, eðitmeli, ehilleþtirmeli ve kontrol altýna almalýyýz. Nefsine hâkim olmayan, nefsinin kölesi olacaðýný unutmamalýdýr. Ramazan, nefsin köleliðinden özgürleþme ayýdýr.
Ramazan, insana tevhit temelinde zaman ve mekân bilinci kazandýrmaktadýr. Bütün mekânlarýn ve zamanlarýn tevhitle kuþanmasý gerektiðini ramazan insana hatýrlatmaktadýr. Kalbimizin, aklýmýzýn ve irademizin tevhitle yani Allah’a kulluk bilinciyle güçlenerek kendimize ve varlýða olan bakýþýmýzýn tazelenmesi ve sahihleþmesi gerekmektedir.
Ramazan ve oruç, ruh ve bedeni kirlerden arýndýrarak insaný yeniden inþa etmektedir. Ýbadet, maneviyat ve ahlak, insan dediðimiz en þerefli varlýk binasýnýn temelleri, kolonlarý ve duvarlarýdýrlar. Birey, ahlaklý ve erdemli düþünce, duygu, davranýþ ve sözle donandýkça, yeryüzünde iman, emniyet, adalet ve hürriyet gür bir þekilde yeþermekte ve geliþmektedir. Medeniyet, barýþ, iman, adalet ve hürriyetin insan hayatýnda kökleþmesidir.
Oruç, insanýn betonlaþmasýna, donmasýna ve nesneleþmesine karþý en büyük koruyucudur. Oruç, insaný yumuþatmakta, selim bir ahlakla donanmasýný saðlamaktadýr. Oruç, modern hayatýn mekanikliðine verilen doðal bir cevaptýr. Oruç, Allah’la yaþanan bir hayatýn rutine indirgenemeyeceinin tecrübesidir. Oruç, hayatý sahih anlamda idrak etmektir. Tevhidi inkâr edip þirkin sapkýnlýklarýný ikrar etmek bataklýðýna saplanmak yerine tevhit hakikatini sahih anlamda idrak etmek için ramazan, büyük bir hidayet mevsimidir. Ýnsan, ramazan ayýnda hidayet yolunu bulmak ve kalbindeki hastalýklari iyileþtirmek için her türlü imkâna sahip olmaktadýr. Ramazan, hayatý dolu dolu yaþama ayýdýr. Ramazan bir diriliþ mevsimidir. Ýnsanýn, ramazaný ölü ve atýl bir bir dönem olarak yaþamasý, insanýn büyük kaybýdýr.
Ramazan, yaþama ve yaþatma mevsimidir. Ramazanýn hayatlaþmasý için, insanýn ramazanlaþmasý gerekmektedir. Ramazanlaþan insan, medeni insandýr. Bugün dünya, ramazanlaþamamaktan dolayý büyük sýkýntýlar yaþamaktadýr. Dünyanýn ve insanlýðýn ramazanlaþmasý gerekmektedir. Dünyanýn en büyük sorunu, ramazanlaþma açýðý ve açlýðýdýr.
Dünya bir misafirhane ve herkes bir misafir konumundadýr. Ramazan, herkesin herkesi misafir aldýðý bir konukseverlik mevsimidir. Ramazan ayýnda iftar vakitlerinde evlerin kapýlarý ardýna kadar açýk tutulduðunu Ýslam medeniyet tarihi kaydetmektedir. Gelen misafir, eve bereket, hayýr ve sevap getiren kiþi olarak düþünülmektedir. Eve misafir olarak gelip hayýr ve sevaba vesile olan kiþiye diþ kirasý denilen hediyeler verilmektedir. Ýnsanýn insaný yaþatmasý için ramazan ayýnda Müslüman toplumlar birçok gelenek ve kurum ihdas etmiþlerdir. Darda kalanlarýn ihtiyaçlarýný gidermeleri için oluþturulan sadaka taþlarý geleneði, çok önemli bir kurumdur. Osmanlý toplumunda zenginler, Ramazan ayýnda esnafa borcu olanlarýn borçlarýný öderler ve silerlerdi. Ramazan, insanýn diðer insanlarýn hayatlarýný kolaylaþtýrmak için seferber olduðu bir aydýr.
Ramazan medeniyeti insan yetiþtirme medeniyetidir. Ýslam, insanlýða hakikati öðreterek insaný yetiþtirmektedir. Osmanlý toplumunda medrese öðrencileri, bir yýl boyunca öðrendikleri bilgileri topluma öðretmek ve yaymak için cerre çýkarlardý. Cerre çýkmak, bilginin toplumu cezbetmesi için kiþinin bilgisini ve birikimini diðer insanlarla paylaþmasý demektir. Üniversiteler, okullar, akademisyenler, öðretmenler, öðrenciler, kýsacasý her kurum ve kiþi, bilgi ve birikimini topluma ulaþtýrmak için ramazan ayýnda seferber olmalýdýr. Ramazan ayý, bilginin toplumsallaþmasý için herkesin çaba göstermesi gereken bir ay olmalýdýr.
Ramazan, yeryüzünü kir ve tozlardan temizleyen bir yaz yaðmuru ve günah ve kötülükleri yakýp yok eden bir güneþ ýþýðýdýr. Ýnsanlýðýn hidayet ve þifa kaynaðý olan Kur’an-ý Kerim’de ay olarak sadece ramazanýn adý zikredilmektedir. Ýnsanlýðýn hidayet rehberi Kur’an-ý Kerim, ramazan ayýnýn Kadir Gecesi’nde inmiþtir. Ýnsanlýk, ramazanda Kur’an’la aydýnlanmýþtýr. Kur’an, hidayet rehberi ve þifa kaynaðý olarak insanýn elindedir. Ýnsan, Kur’an’ý yüzünden okumakla yetinmemeli, enerjisini ve kaynaklarýný Kur’an’ý anlamaya ve kavramaya yoðunlaþtýrmalýdýr.
Ramazanýn sonunda, bir ay boyunca insanýn hayatýný fýtratýna uygun bir þekilde yaþamanýn bayramý kutlanmaktadýr. Oruç, sadaka, zekât, Kur’an ve ibadet, insan hayatýna ferahlýk, mutluluk, huzur ve neþe getirmiþtir. Bayram, yaþanýlan fýtri huzurun ve mutluluðun bayramýdýr. Bayram, ramazan ayýný bereket, zarafet, ibadet, rahmet, maðfiret, hürriyet, ibadet, takva, selam, sekinet, olgunluk ve kardeþlik olarak yaþamanýn ve idrak etmenin bayramýdýr. Ramazan ayýnda insan hayatýnda fýtrata uygun temiz bir sayfa açýlmýþtýr. Ramazanýn açtýðý temiz sayfanýn hayat boyunca korunmasý, insanýn temel görevi ve sorumluluðudur. Ramazanýn aydýnlattýðý hayatlarýmýzýn kararmamasý için gaflete düþülmemeli, daimi sakýnma ve bilinç hâli olarak takvada sebat edilmelidir.
Prof. Dr. Bilal Sambur / Diyanet Aylýk Dergi
|
