Anne-babanýn dünyasýnda çocuðun çok önemli bir yeri olduðu herkesçe malumdur. Anne ve babnýn amacý, mutlu, baþarýlý ve sevgi dolu çocuklar yetiþtirmektir. Çekirdek aile tipinde anne, baba ve çocuklar âdeta birbirine kenetlenmiþ, çelik bir üçgeni andýrýrlar. Aileyi bir bütün olarak kabul edersek, aile üyeleri de bu bütünün vazgeçilemez parçalarýdýr. Çekirdek ailede anne-baba ve çocuklar karþýlýklý olarak sevgi ve saygý çemberi içersinde hareket etmelidirler.
1- Anne-Baba Ýliþkisi
Çocuðun kiþiliðinin oluþumu, karakterinin biçimlenmesi ve benlik saygýsýnýn geliþimi, büyük ölçüde özdeþim modelleri olan ana-babanýn kiþilik yapýlarýna baðlýdýr. Kendine güveni olan anne ve baba, bu öz güvenlerini çocuklarýna da yansýtýp güvenli olmalarýný saðlar. Anne ve babanýn davranýþlarýný kendine model olarak alan çocuk, böylelikle istenen ve istenmeyen davranýþlarý onlardan öðrenecek, kendini bu doðrultuda yönlendirecektir.1 Ancak, çocuðun anne ve babasýnýn davranýþlarýný benimseyebilmesi için anne-baba-çocuk üçgeni arasýnda, sevgi, saygý ve güven olmasý gerekir. Anne ve babanýn birbirlerine karþý olan iliþkilerinin sevgi ve saygý temeline dayanmasý, gerek çocuðun cinsiyetine özgü rolü benimsemesi, gerekse özdeþleþmesi (model almasý) açýsýndan büyük önem taþýr. Ýyi bir anne-baba iliþkisi, mutlu bir evlilikle baþlar. Mutlu evlilik ise, eþlerin birbirlerini sevip saymalarý, hayatý dürüstçe paylaþmalarý ve sorumluluklarýný yerine getirmeleri ile mümkün olur.2 Uyumlu bir karý-koca iliþkisinde, birbirinin kiþiliðine saygý göstermek esastýr. Birçok sürtüþme ve çatýþmanýn temelinde karþýdakinin kiþiliðine saldýrmak veya saygýlý olmamak yatmaktadýr. Tartýþmanýn büyümeye baþladýðý zamanlarda en azýndan eþler, “anlaþamayacaklarýnda anlaþýrlarsa” tartýþma, kavga ve çatýþmaya dönüþmez. Saðlýklý bir ailenin temeli karý-koca arasýndaki saðlýklý iliþkiyle mümkündür
2- Anne-Çocuk iliþkisi
Doðum öncesi dönemde, annesiyle iliþkisini göbek kordonu yoluyla sürdüren bebek, doðumdan hemen sonraki günlerde annesiyle uyumlu bir ikili oluþturur Bu dönemde beraberliðin en yoðun yaþandýðý kýsým, beslenme (emzirme) zamanlarýdýr. Beslenme anne ve çocuk arasýnda ilk heyecan verici ilþkidir. Bu ilþki, anne ile çocuk arasýnda hem fizyolojik hem de psikolojik bir yakýnlaþma doðurur. Beslenmenin dýþýnda anne tarafýndan çocuðun banyosunun yaptýrýlmasý, altýnýn deðiþtirilerek rahatlamasý, anne-çocuk ilþkisine yeni bir boyut kazandýrýr.3 Allah'ýn anneye verdiði sevgi ve þefkat hissiyle bu inanýlmaz fedakârlýðý anneler büyük bir hazla yerine getirir. Çocuklarý için saçýný süpürge eden, yemeyip yediren, giymeyip giydiren, hayatý pahasýna bile olsa onlarý koruyan annelerin deðeri çok büyüktür. Hz Peyganber (s.a.s.): “Cennet annelerin ayaklarý altýndadýr” 4 buyurarak anne olan kadýnýn kýymetine iþaret etmiþtir. Atasözlerinde de annenin önemi þu þekilde vurgulanmýþtýr: “Aðlarsa anam aðlar, gerisi yalan aðlar” “Ana gibi yar olmaz, Baðdat gibi diyar olmaz”
Þairin de dediði gibi;
“Ana baþta taç imiþ,
Her derde ilaç imiþ,
Bir evlât pir olsa da,
Ana’ya muhtaç imiþ.”
Çünkü çocuðundünyasýnda annenin rolü yadsýnamaz ve yeri doldurulamaz. Çocuðun ilk seveceði kiþi ve ilk iliþki kurduðu insan, annesidir. Anne, çocuk için, içinde yaþanýlan dünyanýn yorumlanmasýnda ve toplumun temsil edilmesinde öncü ve ilk örnektir. Yapýlan araþtýrmalar, çocuklarýn herhangi bir nedenden dolayý anneden yoksun olmanýn ciddî bir çöküntü kaynaðý olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu açýdan çocuðun dünyasýnda annenin yeri apayrýdýr. Baþarýlý bir anne-çocuk ilþkisinde, anne, çocuðuna karþý sabýrlý, hoþgörülü, yerinde uyarýlar yapan, onun hatalarýný güzel bir iletiþimle düzeltmeye çalýþan bir anlayýþ, bir uygulama içersindedir. Çünkü eðitim ailede baþlar. Bu sebeple anne ve babalarýn bütün çaba ve gayeleri çocuklarýný istikbale daha iyi hazýrlamak, onlara daha güzel bir hayat sunabilmektir. Çocuðun ailesine, cemiyetine faydalý bir þekilde yetiþmesi, ihtiyaç duyduðu bütün insanî ve ahlâkî faziletleri, sosyal kural ve toplumun davranýþlarý, dinî inanç ve deðerleri öðrenmesi gerekir.
3- Baba-Çocuk Ýliþkisi
Tabii ki, çocuðun dünyasýnda anne vaz geçilemez, fakat baba da önemlidir. Baba her þeyden önce eþi ve çocuklarý için güven kaynaðýdýr. Çocuklar babayý daha güçlü, daha çok bilen, daha çok saygý uyandýran kiþi olarak bilirler. Babalarýn eskiye göre çok yumuþadýðý çaðýmýzda bile, çocuklarýn babayý algýlayýþlarý pek deðiþmemiþtir. Ceza vermese de, korkutmasa da baba daha çok çekinilen ve korkulan kiþi olarak tanýnmaktadýr. Dolayýsýyla çocuðun dünyasýnda babanýn varlýðý çok önemlidir. Baba, disiplin uygulayýcýsý olarak, otoritesini ortaya koyduðunda ve müþfik de olduðunda çocuk geliþimine olumlu katkýsý büyük olur. Çünkü çocuðun örnek alacaðý model olarak “baba figürü” çok önemlidir. Babalarýn olmadýðý ailelerde büyüyen çocuklarda pasif kiþilik, sosyal geliþiminde aksamalar ve suça eðilim dikkati çekmektedir. Babalarýn çocuklarýna vereceði o kadar çok þey vardýr ki; öncelikle çocuklarýna aktarýlacak büyük bir bilgi ve tecrübe yükü ile donanmýþtýr. Deðer yargýlarýmýzý ve dinî inancýmýzý benimsetme hususunda da babanýn rolü büyüktür.
Baba, çocuðun her yaþtaki ilgi ve ihtiyaçlarýný bilmeli ve hareket ve tutumlarýný buna göre ayarlamalýdýr. Bu sebeplerden dolayý baba bilimsel bir eðitime sahip olmalýdýr. Böyle bir eðitimden yoksunsa çocuðun hareketlerini kendi çocukluk davranýþlarý ile karþýlaþtýrmaya çalýþmalýdýr.5 Baba, çocuðun eðitiminden ve yetiþtirilmesinden birinci derecede sorumlu bir kiþidir. Baba, her þeyden önce çocuðun büyüme, geliþme ve kiþilik kazanmasýnda önemli görevleri olduðunu bilmelidir. Baba, gerektiðinde çocuðuyla ilgilenmeli, onunla camiye, müzeye, balýk tutmaya gitmelidir. Gerektiðinde çocuðuna, yapabileceði basit görevler vererek, onun da kendine güven ve sorumluluk duygularýnýn geliþmesine katkýda bulunmalýdýr. Baba, çocuðunun sorularýný býkýp usanmadan cevaplandýrmalý, onunla sohbet etmelidir. Babanýn çocuðuyla ortak faaliyetlerde bulunmasý, boþ zamanýný birlikte deðerlendirmesi sayesinde çocukla baba birbirlerini daha yakýndan tanýma ve daha fazla yakýnlaþma fýrsatýný bulacaklardýr. Baba ve çocukta karþýlýklý olarak sevgi ve saygý ancak bu þekilde geliþebilir. Ancak bu þekilde çocuk, mutlu, baþarýlý, huzurlu, kendine güvenen, sorumluluðunu bilen, saðlýklý bir kiþiliðe kavuþabilir.
Çocuklar, bulunduklarý yaþlara göre babalarýný farklý deðerlendirirler.
• 0 - 9 yaþýnda. Babam her þeyi biliyor ve çok güçlü.
• 10- 13 yaþýnda. Az da olsa babamýn da bilmediði þeyler
var galiba.
• 14 - 18 yaþýnda. Babam aslýnda pek fazla bir þey bilmiyor.
• 19 - 25 yaþýnda. Babam da bir þeyler biliyor.
• 26 yaþýnda. Aaah þu rahmetli olsa da iþleri nasýl yapacaðýmýzý bir sorsak!..
Peygamberimiz (s.a.s.), bir hadislerinde; "Bir babanýn evladýna býrakacaðý en güzel miras, güzel terbiyedir."6 buyurmuþ, Çocuklarýmýzý sevmek sadece onlara iyi bir maddî miras býrakmak olarak sanýlmamalýdýr. Onlara býrakýlabilecek en iyi mirasýn “güzel ahlâk” olduðunu Sevgili Peygamberimiz bildirmektedir. Çocuðun hem dünya hem de âhiret mutluluðunu gaye edinen terbiyeye dikkat çekmiþtir. Baba çocuðun dünyasýný düþündüðü gibi, âhiretini de düþünmeli, onu en iyi þekilde yetiþtirmelidir.
4- Kardeþ Ýliþkileri ve Kýskançlýk
a) Kardeþler Arasý Ýliþki
Kardeþler arasýnda olumlu ve dengeli iliþkiler kurmak, ailenin mutluðunu arttýrýr. Kýskançlýk, saldýrganlýk ve hükmetme eðilimi, kardeþler arasýndaki iliþkileri aksatan duygu ve davranýþ biçimleridir. Onlar arasýnda çocuklukta kurulan ilþkiler, ilerideki yaþantýyý geniþ çapta etkilediðinden büyük önem taþýr. Saldýrgan, hükmetme eðiliminde, emredici kiþiliðe sahip olan kardeþin, sonraki yýllarda diðer insanlarla da olumlu iliþkiler kurmasý oldukça güçtür. Kardeþler arasýnda kýskançlýk arttýkça iliþkiler bozulur ve aralarýnda rekabet baþlar.7 Çocuklarýn dünyasýnda kýskançlýk vardýr. Anne-babalarýn en çok þikâyet ettikleri konulardan biri kardeþler arsýndaki kýskançlýk ve bunun oluþturduðu sorunlardýr.
b) Çocuk Niçin Kýskanýr?
Çocuk, geliþiminin bazý dönemlerinde kýskançlýk gösterebilir. Mesela; 3 yaþýndaki bir çocuk eþyalarýný, oyuncaklarýný, yemeðini, ailesini paylaþmayý henüz öðrenmemiþtir. Eþyasýný baþkasý kullanmasý gereken durumda kýskançlýða girebilir ve bu, doðal bir durumdur. Genelde ilk çocuklarda kardeþ kýskançlýðý dikkati çeker. Ailesinin ilgi ve sevgisine alýþan çocuk, yeni gelen kardeþi kendine rakip olarak görür. Devre dýþý kalacaðýný zanneden büyük çocuða aile destek olmalýdýr. Çocuðu yoksun býrakmak veya her istediðini yerine getirmek, sürekli maddî ödüller vermek de kýskançlýðý körükler.
c) Kýskançlýðýn Belirtileri
· Kýskanç çocuk huzursuz davranýþlar gösterir, Uykusuzluk çeker. Basit sebeplerle kýzar, aðlar, baðýrýr. Hele hayatýnýn ana konusu kýskançlýk olmuþsa, çocuk acý içindedir. Yardýma ihtiyacý vardýr.
· Anne-baba ile yatmak ister.
· Ýlgi çekmeye çalýþýr.
· Yeniden altýný ýslatmaya, meme emmeye, bebeksi konuþmaya baþlayacaktýr.
· Küçük kardeþine zarar vermek isteyebilir.
· Anne-babasýnýn sevgisini ilgisini sürekli arzular.
Ne Yapmalý?
· Amacýmýz, kýskançlýk duygusunun varlýðýný tümüyle ortadan kaldýrmak deðil, onu ortaya çýkaran durumlarý azaltmak ve göründüðünde sebeplerini araþtýrmak olmalýdýr. Çocuklarýmýzý baþkalarýyla kýyaslamayalým.
· Çocuklara sevgi, ilgi ve disiplinde tutarlý davranalým, aþýrý gösterilerden kaçýnalým.
· Çocuklar arasýnda büyük-küçük, kýz-erkek gibi ayrýmlar yapmayalým.
· Kardeþini kýskanan büyük çocuða söz gelimi kardeþine yemeðini beraber yedirmeyi teklif edelim. Böylelikle o da ihmal edilmemiþ olur.
· Kendini yetersiz ve deðersiz hisseden çocuðun kýskançlýða kolay kapýldýðýný bilelim. Kendini seven ve kendisiyle barýþýk olan çocuklar, kardeþleriyle daha iyi geçinirler. Bu yüzden onlarý özsaygýsý olan kiþiler olarak yetiþtirelim.
· Sürekli küçük çocuðumuza yöneliyorsak, bunun sebebini keþfetmek için kendimizi yoklayalým. Hepsine ilgi ve sevgi göstermeye gayret edelim.
· Çocuklarýmýzý kardeþleriyle de kýyaslamayalým. Böyle sözler onlar için öldürücü birer zehirdir. Kýskançlýðý, çekememezliði ve yetersizliði arttýrýr. Çocuðun düþüncesinde baþka birinden daha aþaðýda olduðunu nakþeder. Bilelim ki her çocuk tektir ve kendine özeldir. Onu baþkasýyla karþýlaþtýrmak yanlýþtýr.
· Mümkünse odalarýný, deðilse köþelerini ve dolaplarýný ayýralým.
· Onlarý birbirinden farklý giydirelim.8 Anne veya babanýn çocuðuyla baþ baþa geçireceði birkaç saat, ebeveyn-çocuk baðýný pekiþtirir ve kýskançlýktan doðan huzursuzluklarý azaltýr. Anne-babalar kardeþler arasý rekabetin normal ve hoþ karþýlanacak sýnýrlarda olup olmadýðýný gözlemeli, bu sýnýrlar aþýlmadýkça müdahale edilmemelidir. Sýnýrlarýn aþýldýðý düþünüldüðünde krize müdahale edilmeli, eðer çözüm bulunamýyorsa uzman birine çözüm için baþvurulmalýdýr.
Dipnot
Haluk Yavuzer, Anne-Baba ve Çocuk, s. 39
Tuncer Elmacýoðlu, Baþarýda Aile Faktörü, Hayat Yayýnlarý, 9. Baký, Ýst. .2007, s. 58
Tuncer Elmacýoðlu, a.g.e., s. 60
Ýbn Mâce, Cihad 6
Ahmet Yakut, Hangi Yaþta Hangi Eðitim? s. 44
Tirmizî, Birr 33
Tuncer Elmacýoðlu, a.g.e., s. 65
Sefa Saygýlý, Çocuk Psikolojisi, s. 104-105
Süleyman GÜLEK
|
