Dört haram aylardan biri olduðu Kur’an’la sabittir. (Peygamber’in açýklamasýna göre diðer haram aylar; Receb, Zülkâde ve Zülhicce’dir. Bak. Buharî, Meðazi 77, Tevhid 24. Müslim, Kasâme 29)
Ýslâm öncesi Araplar Muharrem’e Saferü’l-evvel derlerdi. Çünkü onlar yýlýn ilk altý ayýna ayný ismi verir, sonra onlarý birinci ve ikinci diye ayýrýrlardý. Yýlýn iki ayýna Saferân (yani iki safer) da demiþler; sonra iki Safer’i ayýrdetmek için birincisine ‘Saferü’l-Muharrem’ adýný vermiþler. Zaman içerisinde Safer ikinci ayýn adý olarak kalmýþ, Muharrem de birinci ayýn özel adý olmuþ.
Týpký Medine gibi. Bilindiði gibi Hicret’ten önce oranýn adý Yesrib idi. Peygamber (sav) oraya göç edince Medinetü’n-Nebi, yani Peygamber þehri denildi. Zamanla nebi kelimesi söylenmez oldu, þehrin adý Medine olarak kaldý.
Allah Teâla dünya yaratýldðýndan beri aylarýn sayýsýnýn oniki olduðunu, bunlardan dördünün haram olduðunu açýklýyor:
“Bilin ki, Allah'a göre aylarýn sayýsý, Allah'ýn gökleri ve yeri yarattýðý gün koyduðu ölçü uyarýnca onikidir; [ve] bunlardan dördü haram aylardýr; iþte [Allah'ýn] her zaman geçerli sapasaðlam yasa[sý] budur. O halde, bu [aylar] konusunda artýk kendinize yazýk etmeyin…” (Tevbe, 9/36)
Kur’an haram aylara hürmet edilmesini istiyor.
“Haram ay haram aya karþýlýktýr. Hürmetler (dokunulmazlýklar) karþýlýklýdýr. Kim size saldýrýrsa siz de ona misilleme olacak kadar saldýrýn. Allah'tan korkun ve bilin ki Allah müttakilerle beraberdir.” (Bekara, 2/194)
“Sana saldýrmazlýk örfünün geçerli olduðu ayda savaþmanýn hükmünü soruyorlar. De ki: “O ayda savaþmak çirkin bir þeydir; ancak insanlarý Allah yolundan çevirmek, O'nu inkar etmek ve Mescid-i Harâm[a girmekten onlarý menetmek] ve halkýný oradan sürmek, [bütün bunlar] Allah katýnda daha da kötüdür, çünkü zulüm ve baský öldürmekten daha korkunçtur.” [Düþmanlarýnýz,] güçleri yetse, inancýnýzdan döndürünceye kadar sizinle savaþmaktan vazgeçmeyeceklerdir...” (Bekara, 2/217)
Tevbe Sûresi 36. âyetinde Ay’ýn hareketlerine göre hesap edilen takvim söz konusudur. Zira Ayýn hareketleri, insanlar hesaplarýný bilsinler, oruç ve hac zamanlarýný tesbit etsinler diye insanlara lutfedilmiþtir. (Bak. Bekara, 189)
Ama insan… Ah bu beþer...
Aklýný bir türlü baþýna almayan bazý insanlar…
Çýkarý için her numarayý deneyen insan…
Aklýný her hakikatin üzerinde gören insan…
Keyfine göre hareket etmeyi akýllýlýk zanneden yaratýk...
Ýþine geldiði gibi ölçü koymaya kalkýþan mahluk...
Bu lütfu anlamadý. Nice nimetin kadrini anlamadýðý gibi. Nice nimetin sahibini unuttuðu gibi. Bunu da unuttu.
Unutmak bir tarafa zamana müdahele etmeye kalkýþtý. Onu güya -kendi çýkarýna göre- þekillendirmeye kalkýþtý.
Ýnsana düþen doðal olana uymaktý. Üzerine düþen þükür görevini yerine getirmekti.
Fakat o, kendisi ve hayat için konulan ölçülere uymak dururken, hevasýna uygun ölçüler uydurmaya çalýþýr.
Ýnsan bu, bir azdý mý önü alýnmaz. Üstelik yaptýðýnýn da doðru olduðunu sanýr. Yaptýðý yanlýþlarý, düþtüðü sapýklýðý, yediði haltlarý savunmaya yeltenir.
Ýþte azan ve haddini aþan insan Cahiliye devrinde, birbiriyle çarpýþmaya ve talana o kadar alýþmýþtý ki, aralýksýz üç ay güvenlik ve sulh içinde yaþamak ona aðýr geliyordu. Bu kadar süre zarfýnda saldýrmaya, soymaya, yaðma yapmaya susuyordu.
Onun için Hz. Ýbrahim ve Ýsmail’den beri devam edegelen ‘haram aylar’ tertibi canýnýn istediði gibi bozmaya kalkýþtý.
Cahiliyye insanlarý haram aylardan üçünün (Zilkâde, Zilhicce, Muharrem) peþpeþe gelmesini önlemek için iki-üç yýlda bir seneyi onüç aya çýkarýp, Muharremi Receb’in yerine kaydýrýrlardý. Sonra Recep ayý haram ay kabul edip, haram aylarýn arasýna bir helâl ay koyduklarýný sanýrlardý. Böylece iki haram ay çýkýnca, bari üçüncüsü gelinceye kadar savaþ yapma imkaný elde ederlerdi.
Kendilerince iþi kitabýna uydururlardý.
Nesi’ denilen bu hile Kur’an’da açýkça yasaklanmýþ ve küfürde þirretlik olarak nitelendirilmiþtir. ( Tevbe, 9/37)
Peygamber (sav) Veda haccýnda Mina’da verdiði hutbede, zamanýn Allah’ýn yerleri ve gökleri yarattýðý günkü þekline döndüðünü açýklayýp, Muharrem ayýnýn haram aylardan biri olduðunu belirtmiþtir. (Buhari, Bed’yü’l-Halk, 2. Ebu Davud, Menâsik 67)
Cahliyye insanlarýnýn çoðu hak hukuk tanýmazlardý. Güçlü olmak haklý olmak için yeterliydi. Boþ þeylerle övündükleri gibi, baþkasýna yaptýklarý sladýrýlar kahramanlýk sayýlýrdý.
Bu bir anlamda ötekini deðersiz kabul edilmesi demekti. Karþýdakinin hürmet edilmeye layýk bir tarafý yoktu. Bir taraf güçlü ise, caný istiyorsa, ihtiyaç duyuyorsa ötekine saldýrabilir. Varlýklarýný yaðmalayabilir, erkeklerini köle, kadýnlarýný cariye yapabilirdi.
Nitekim cahiliyye dönemindeki köleliðin en önemli kaynaðý bu idi. Yani güçlü olanlar zayýf kabilelere saldýrýyor, esir aldýklarýný köle yapýyorlardý. Ya da bir kýsým eþkýyanýn zaten mesleði bu idi. Onlar güçsüz kabilelere baský düzenler, ele geçirdikleri pazarlarda köle diye satarlardý.
Bu zihniyet için barýþ, hak-hukuk, karþýdakine saygý (hürmet) diye bir þey söz konusu deðildi.
Haram aylar cahiliye azgýnlarýný birazcýk frenliyordu. Bu aylar gelince savaþlar, yaðmalar azalýyor, bazen hiç olmuyordu. Böylece zayýflar biraz nefes alýyor, karýnlarýný doyuracak iktisadi faaliyetler yapabiliyorlardý.
Aslýnda haram aylar insanlara hem hürmet’i, yani sýnýrý, baþkasýna ait olan deðerlere dokunulmamasýný, saygýyý öðretiyordu.
Ýnsanlara ait dokunulmazlýklar vardýr. Ýnsanýn Rabbi kitaplarla beraber elçilerle bu dokunulmazlýklarýn neler olduðunu hem beyan etmiþtir, hem de nasýl korunacaðýný öðretmiþtir.
Ama ne yazýk ki Rabbinin makamýna hürmet etmeyen, dik kafalý cahil insan, onun yarattýðý þeye ne kadar hürmet eder ki. Asýl saygýnýn kaynaðýndan uzak kalan bir kafa, yaratýklarýn hakkýna ne kadar saygý besler ki?
Evet, haram esasen insanlarýn anladýðý manada bir yasak deðil, bir sýnýr, bir ölçü ve bir korunmadýr. Ayný zamanda hem haramý ilke olarak koyana, hem de dokunulmaz kýlýnana bir saygýdýr.
Mesela Mescid-i Haram, kendisine saygýsýzlýðýn haram olduðu mescidtir. Ona saygý duymak, onun sahip olduðu manaya hürmet etmek, onun karþýsýnda edepli olmak gerekir. Ayný zamanda onun sýnýrlarý içinde günah iþlemek, hakka tecavüz, yaramazlýk yapmak külliyen haramdýr. (Bakara, 2/197) Oranýn sahibi orayý bir güven ve huzur yeri kýlmýþtýr. (Âli Ýmran, 3/97)
Muharrem öyle. Saygý duyulmasý gerekli olan ay. Edepsizliðin, þirretliðin, zulmün, saldýrganlýðýn, haddi aþmanýn haram olduðu ay. Ýnsanlara, onlarýn haklarýna, onlarýn dokunulmazlýklarýna en fazla saygý gösterilmesi gerken ay. Yani bu saygýnýn öðrenilmesinin mümkün olduðu zaman.
Çünkü o Allah’ýn ayýdýr.
“Bir zat Peygamberimize geldi ve sordu:
"Ramazan'dan sonra ne zaman oruç tutmamý tavsiye edersiniz?" Peygamber (sav):
"Muharrem ayýnda oruç tut. Çünkü o, Allah'ýn ayýdýr. Onda öyle bir gün vardýr ki, Allah o günde bir kavmin tevbesini kabul etmiþ ve o günde baþka bir kavmi de affedebilir" buyurdu. (Tîrmizî. Savm: 40 (741). Ayrýca bak. Müslim, Sýyam 200-203. Nesâî, Kýyamu’l-Leyl 6)
Peygamber nitelemesiyle ‘Allah’ýn ayý’dýr Muharrem. Sorulabilir ki, diðer aylar/günler Allah’ýn deðil mi? Elbette bütün zamanlar ve bütün mekanlar Allah’a aittir. Fakat bazý an’lar ve bazý mekanlar daha önemlidir. Biraz daha öne çýkarlar. Bu da o mekanlarýn ve zamanlarýn taþýdýðý anlam ve mesaj açýsýndandýr.
Ramazan, Kadir gecesi, Zülhicce’nin ilk on günü gibi vakitler, Kâbe, Mescid-i Haram, Mescid-i Aksa gibi mekanlar böyledir. Her biri bir mesaj taþýr, her biri bir þuur verir, her biri sizi alýr baþka âlemlere götürür.
Adý üzerinde her biri Allah’ýn þiarlarýdýr (sembolleridir). (Maide, 5/2. Hacc, 22/32) Ve iman edenler, Allah’ýn sembollerine saygý (hürmet) duyarlar. Çünkü bilirler ki, Allah’ýn þiarlarýný yüceltmek kalplerin takvasýndandýr.
(Ama ne yazýk ki hal böyleyken, Muharrem’e saygý duymasý gereken ve iman ettiðini iddia eden bir grup Hz. Peygamberin evlatlarýný bir Muharrem ayýnda Kerbelâ’da öldürmekten çekinmediler.)
Evet, Muharrem ayý, muhterem yapar. Kimleri mi? Allah’ýn haramlarýna dikkat edenleri. Bir de Allah’ýn dokunulmasýný haram kýldýðý þeylere hürmet edenleri.
Onlar, hürmete layýk olanlara saygý duydukça, onlarýn hakkýný verdikçe, saygýn olurlar, muhterem olurlar, saygý duyulmaya hak kazanýrlar.
‘Muhterem’, Türkçemizde hürmet edilmeye layýk olanlar için kullanýlan bir saygý ifadesidir. (Heyhat bunun yerine uydurulan ‘sayýn’ kelimesi ne kadar da yetersiz!!!)
Birisine ‘muhterem’ diye hitap ediyorsanýz, demek ki o sizin için deðerlidir. Ona karþý kabalýk, çirkin hareket ve haksýzlýk yakýþmaz, uygun deðildir. Zira o kimse saygý göstermeye layýktýr. O bu saygýnlýðý kazanmýþtýr.
Allah’ýn haram kýldýðý cürümleri iþleyenlerde hangi saygýnlýk, hangi haramý alenen, çekinmeden, normal gibiymiþ yapan kimse de azizlik kalýr ki? Seviyeli insana yakýþan, seviyeli hareket yapmaktýr. Bundan mahrum kalanlar, yani seviyeyi kendisine yasaklayanlar hürmetten de yoksun kalýrlar.
Hak katýnda derece kazanmanýn yolu Hakka itibardýr. O’nun emir ve yasaklarýna (haramlarýna) dikkat etmektir.
Bu kiþiyi Hakk’ýn katýnda keremli yapar.
Ýnsanlarýn haklarýna riayet edenler ile onlara saygýlý davrananlar da insanlar katýnda saygýnlýk kazanýrlar. Ýnsanlar katýnda hürmete layýk olmak, onlarýn hürmetine (dokunulmazlýklarýna) saygý duymaktan geçer.
Muharrem’e hakkýný verenleri, Allah’ýn bu ayý muhterem/saygýn yapar. Aziz olanlarýn katýnda muhterem olanlara ne mutlu.
Hüseyin K. Ece
20.1.2008 Zaandam
|
